Çinili Köşk

Doğal ve Kültürel Miras Bina

(Sultanahmet, İstanbul, 1875 - )

Sarayburnu’ndaki korulukta ve Topkapı Sarayı’nı çevreleyen surların içinde inşa edilmiştir (1472). Mimarı bilinmeyen yapının devrin mimar başı olan Atik Sinan’ın yapısı olduğu tahmin edilmektedir. Köşkün etrafındaki alana, Ağa Çayırı ve Kum Meydanı gibi isimler verilmiştir. Bu alanda cirit, tomak ve güreş gibi oyunlar oynandığı, padişah ve yakınlarının bu oyunları köşkün revakının altından izledikleri bilinmektedir. II. Mehmed tarafından yaptırılan yapıya, IV. Murad zamanında bazı değişiklikler yapılmıştır. Köşe odalardan birine ayna taşında tavus kuşu kabartması bulunan bir çeşme yapılmış ve çeşmenin iki tarafına kitabe yerleştirilmiştir. Bu kitabelerden birinde yapıya Sırça Saray denilmektedir. Köşk yapıldığı dönemde de içini ve dışını kaplayan çinilerinden dolayı Kasr-ı Kâşi ve Sırça Saray adlarıyla anılmıştır. Yapının içinde görülen çiniler sıraltı tekniğinde yapılmış olan geometrik desenli örneklerdir. Çiniler, yapım tekniği ve süsleme kompozisyonu açısından, daha çok Selçuklu karakteri göstermektedir. Lacivert, firuze ve patlıcan moru renkler üzerine altın yaldız ile bezemelerin yapıldığı çinilerdeki bezemeler, sır üstüne yapıldığı için genellikle dökülmüştür. Köşkün giriş cephesinin ortasında bulunan eyvan, tamamen mozaik tekniğinde yapılmış çiniler ile kaplıdır. Girift sülüs kitab, lacivert üzerine beyaz renkte yazılmıştır. Üstte bulunan dört beyitlik manzum kitabe ise, sarı renktedir. Çinili Köşk’ün XIX. yüzyıla kadar ne amaçla kullanıldığı tam olarak bilinmemekle birlikte, I. Mahmud devrinde yangın geçirdiği ve bu tarihten sonra bu köşkü saray ağalarının kullandığı bilinmektedir.

Köşkün giriş katındaki altı odası ve orta salonu içerisinde sergilenen eserler, kronolojik bir sıra içerisinde teşhir edilmektedir. Her odada ayrı bir devri kapsayan eserler bulunmaktadır. Girişin sol hizasında kalan birinci odada; XII. ve XIV. yüzyılları kapsayan, Selçuklu dönemine ait seramik ve çini örnekleri bulunmaktadır. Müzenin ikinci odasında, XIV. yüzyılın ikinci yarısı ile XV. yüzyıla tarihlenen Beylikler dönemi ve Erken Osmanlı Devri Milet İşi olarak adlandırılan seramik örneklerine yer verilmiştir. Son düzenlemelerde bu salona slip tekniğinde yapılmış eserler de eklenmiştir. Üçüncü oda boş olarak bırakılmıştır. Dördüncü odada ve orta salonda İznik yapımı eserler sergilenmektedir. XVI. yüzyıl ortalarından, XVII. yüzyıl sonuna kadar görülen mercan kırmızılı örnekler ile XV. yüzyıl sonu ve XVI. yüzyıl başına ait seramik örneklerinin yer aldığı koleksiyonda; mavi-beyaz, mavi-firuze ve ince dekorlu mavi beyazlar (Haliç işi), Şam işi olarak adlandırılan örnekler teşhir edilmektedir. Bu eserlerden orta salonda XV. ile XIX. yüzyıllara ait çini örnekleri ve Karamanoğlu İbrahim Bey imaretine ait renkli sır tekniğindeki mihrap ile İstanbul Haseki İmareti’nin pencere alınlıklarını süsleyen çiniler sergilenmektedir. Beşinci odada, XVIII. ve XIX. yüzyıla tarihlendirilen Kütahya seramiklerine, altıncı odada ise, XVIII. yüzyılın ortalarından, XX. yüzyıl başlarına tarihlendirilen Çanakkale seramiklerine yer verilmiştir. Kütahya seramikleri arasında en dikkat çeken eser grubunu; fincanlar ve zarfları, matara, ibrik, sürahi gibi objeler oluşturmaktadır.

Referanslar

Aslanapa, O. (2005). Türk Sanatı, İstanbul; Eyice, S. (1994). Çinili Köşk, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt-2). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını; Duran, Ö.(2007). Çinili Köşk Koleksiyonu’nda Figürlü Seramikler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü; https://istanbul.ktb.gov.tr/TR-165594/cinili-kosk.html, (Erişim tarihi: 24.11.2019); Pasinli, A. ve Balaman, S. (1992). Türk Çini ve Keramikleri Çinili Köşk, İstanbul Arkeoloji Müzeleri. İstanbul:A. Turizm Yayınları; Uğraş Meriç, H. (2010). Topkapı Sarayı Çinili Köşk/Sırça Saray: İşlevi Anlamı ve Tarihsel Gelişimi, (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.