Büyük Bozkırın Tarihi ve Kültürel Mirası Sergisi

Etkinlik Sergi

(İstanbul, 09 Kasım 2018 – 9 Aralık 2018)

Sergi, 9. 11. 2018 – 9. 12. 2018 tarihleri arasında İstanbul’daki Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde gerçekleştirildi. Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı TÜRKSOY ve Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Ulusal Müzesi’nin birlikte organize ettiği Büyük Bozkırın Tarihi ve Kültürel Mirası Sergisi’nde Kazakistan bölgesindeki Sakalar’a (ya da İskitler) ait kurgan kazılarından elde edilen buluntular başta olmak üzere; milattan önce yaklaşık VIII. yüzyıldan günümüze, Orta Asya coğrafyasında hayat sürmüş olan Türk halklarının göçebe yaşam kültürüne, geleneklerine ve motif dünyasına ilişkin bilgi veren, çeşitli arkeolojik ve etnografik eserler yer aldı. Kazakistan’dan, eserlerin orijinalleri ve replikaları Türkiye’ye getirildi. Sergi, Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Ulusal Müzesi’nin Altın Elbiseli Adamın Geçit Töreni Dünya Müzelerinde organizasyonlarının Türkiye’deki programının İstanbul’da gerçekleştirilen sergisidir.

Sergiye getirilen önemli eserler arasında, MÖ VIII. yüzyıla ait Beşşatır Kurganı’nın minyatür maketi, Doğu Kazakistan’daki Şilikti 2. Höyük’teki birinci mezardan elde edilen MÖ VII. – VI. yüzyıllar ile IV.- III. yüzyıllara ait kemer tokası, kayış tokası, gem parçaları ve amulet olarak kullanılmış kolye uçları gibi parçalar bulunmaktadır. Öte yandan Avrasya’nın bozkırlarındaki eski kabilelerin ortasında erken Demir Çağında yaygın olan, MÖ II. – I. yüzyıl civarına ait ritüel ürünleri arasındaki bronz kazan, bronz ve bakır kandillerinden örnekler ile bazı pişmiş toprak eserler de sergide yer aldı. Bu eserlerde, bozkırın antik sanatının en önemli ve ayırt edici özelliği olan, hayvan üslubu adı verilen, totem hayvanların stilize edilmiş tasvirleri, hayvan mücadeleleri sahneleri ve büyülü işlevlerle donatılmış olduğuna inanılan zoomorfik figürler işlendi.

Eski Türk tarihindeki maden işleme bilgisine dair fikir vermekle birlikte; Orta Asya Türkleri’nin bu konuda ne kadar yetkin olduklarını da kanıtlaması açısından oldukça önemli bir eser olan, üç bini üçgen olarak kesilmiş 11 bin altın plaktan oluşan, kumaş, altın ve deri kullanılarak hazırlanmış, muhtemelen bir hakan, tegin ya da savaşçı bir şaman kadına ait olduğu düşünülen Altın Elbiseli Adam zırh/tören kıyafeti ve başlığı (kulakh) sergide yer aldı. Eser 1970 yılının haziran ayında Kazakistan’da, eski başkent Almatı yakınlarındaki Esik Kasabası’nın otobüs garajının sahasını genişletmek amacıyla araziyi düzeltme çalışmaları sırasında açılan (60 metre çapında ve altı metre yüksekliğindeki) kurganda ele geçti. Kurgan tahtalarına yapılan karbon testi analizlerinde kurganın MÖ VI. – V. yüzyıllara ait olduğu tespit edildi.

Avrasya’nın bozkır kültürünün mirasının özgünlüğünü, zanaatkârların motif hafızasını ve maden işleme yetkinliğini yansıtan, XIX. yüzyıla ait zoomorfik, geometrik ve bitkisel bezemeli mücevher sanatından bir grup etnografik eser de sergide yer aldı. Bu eserler arasında gümüş yüzük (zhuzik), bilezik, kolye (onirzhiek), gümüş ve deri kullanılarak yapılmış kadın kemerleri, gümüşten işlemeli kirmen ile çeşitli gereçler bulunmaktadır. Aköbe bölgesinden, XIX. yüzyıl sonlarına ait gümüşten yapılmış kişisel temizlik ve bakım seti, sergideki ilginç eserler arasındadır.

Sergide temsil edilen Kazakistan’ın antik ve Ortaçağ sanatının başyapıtları, step kültürünün özgünlüğünü ortaya koyan geçmişin isimsiz ustalarının eserlerinin sadece küçük bir parçasıdır. Serginin devamı Kazakistan’ın Altın Elbiseli Adam Dünya Müzelerinde uluslararası projesi çerçevesinde düzenlenen Büyük Bozkır’ın Tarihi ve Kültürü Sergisi kapsamında 12. 09. 2019-12 Ekim 2019 tarihleri arasında Ankara’daki Anadolu Medeniyetler Müzesi’nde gerçekleştirildi.

Yararlanılan Kaynaklar

Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Müzesi. (2020). Altın Adamın Dünya Müzeleri’ne Geçidi Uluslararası Sergi Projesi “Büyük Bozkır: Zaman, https://altynadamworld.com/kk/. (Erişim tarihi: 09.03.2020); TÜRKSOY Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (5. 11. 2018), Büyük Bozkırın Tarihi ve Kültürel Mirası” Sergisi Türkiye’de, https://www.turksoy.org/tr/news/2018/11/05/buyuk-bozkirin-tarihi-ve-kulturel-mirasi-sergisi-turkiye-de, (Erişim tarihi: 09.03.2020); Golden, P. B. (2014). Dünya Tarihinde Orta Asya. İstanbul: Ötüken Neşriyat; Sertkaya, O. F. (2011). Bulunmasından 40 Yıl Sonra “Altın Giyimli Adam” ve “Kâsesi Üzerindeki Yazıt” Hakkında, Tuncer Baykara Armağanı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.