Araç Rotalama Problemi

Kavram Üretim Yönetimi ve Pazarlama

Bir terminal/depodaki x adet aracın, en uygun şekilde planlanmış x adet rotayı kullanması ile mevcut malları ya da (yapılan işin türüne göre) insanları y adet noktaya dağıtarak terminal/depoya dönmesi olarak da ifade edilebilme şeklinde tanımlanmaktadır. Buradan anlaşılacağı üzere, kavramda geçen araç ifadesi, bir rotaya karşılık gelmektedir. Müşterilerin hangi araçtan hizmet alacağı konusu rotalama problemini, müşterilerin hizmet alacakları rotalarda hangi sırada olacakları konusu ise çizelgeleme problemi olarak ifade edilmektedir. Bu problemlere getirilecek çözümlerde, rotaların toplam tur uzunluklarının minimize edilmesi, kullanılan araç sayısının en aza indirilmesi ve müşteri ihtiyaçlarını en uygun şekilde karşılaması şartları altında toplam hizmet maliyetlerinin düşürülmesi beklenmektedir.

Araç rotalama problemi, literatüre, genelleştirilmiş gezgin satıcı problemi adıyla Dantzig ve Ramser tarafından kazandırıldı (1959). Araç rotalama ifadesi ise ilk olarak Golden ve arkadaşları tarafından yürütülen bir çalışmada dile getirildi (1972). Araç rotalama problemini, gezgin satıcı probleminden ayıran temel fark, başlangıç ve bitiş noktasının belli olmasıdır. Ek olarak, gezgin satıcı problemine birden fazla sayıda aracın ve bazı kısıtların eklenerek geliştirilmesi sonucunda araç rotalama problemi kavramının ortaya çıktığı da söylenebilir. Söz konusu kısıtlar üç temel başlık altında ele alınabilir:

Araç kısıtları:

 Araçların ağırlık ya da hacim bakımından sınırlı kapasitesi,

 Toplam süre sınırı,

 Sürücü çalışma saatlerinin yasalarca sınırlandırılması,

Müşteri kısıtları:

 Müşterilerin ürün taleplerine göre farklı merkezlere farklı sayıda ve çeşitte ürün dağıtılması; örneğin lojistik firmaları,

 Dağıtımın belirli zaman aralıklarında yapılabilmesi,

Diğer kısıtlar:

 Aracın aynı gün içerisinde terminal/depoya dönerek tekrar yola çıkması nedeni ile birkaç tur yapması,

 Bir turun, bir gün süresini aşabilmesi,

 Birden fazla sayıda terminal/depo olabilmesi.

Araç rotalama problemi, özellikle lojistik firmaları ve küçük ölçekte fiziki dağıtım yapan firmalar açısından oldukça önemli bir yönetim meselesidir. Literatür incelemelerinde, konuya özellikle ulaşım, havacılık, atık toplama ve posta-kargo hizmetleri gibi alanlarda sıklıkla başvurulduğu görülmektedir. Turizm sektöründe araç rotalama problemi konusu, özellikle yabancı tur operatörlerine incoming hizmeti veren seyahat acentaları tarafından uygulanabilmektedir. Bu acentalar, gelen turistleri havalimanından alarak farklı otellere transferlerini gerçekleştirirken araç rotalama problemini bir planlama aracı olarak kullanabilirler.

Referanslar

Aksaraylı, M., Pala, O., Cenger, A., Özlü, Y. ve Aksoy, M.A. (2017). Turizm Sektöründe Araç Rotalama Problemi ve Karar Destek Sistemi Uygulaması, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (4): 203-213; Düzakın, E. ve Demircioğlu, M. (2009). Araç Rotalama Problemleri ve Çözüm Yöntemleri, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 13 (1): 68-87; Keskintürk, T., Topuk, N. ve Özyeşil, O. (2015). Araç Rotalama Problemleri ile Çözüm Yöntemlerinin Sınıflandırılması ve Bir Uygulama, İşletme Bilimi Dergisi, 3 (2): 77-107; Pala, O. ve Aksaraylı, M. (2018). Çok Amaçlı Kapasite Kısıtlı Araç Rotalama Problemi Çözümünde Bir Karınca Kolonisi Optimizasyon Algoritması Yaklaşımı, The Journal of Operations Research, Statistics, Econometrics and Management Information Systems, 6 (1): 37-48.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Can Atasagun, G. (2015). Zaman Bağımlı Eş Zamanlı Topla Dağıt Araç Rotalama Problemi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.