Amfi Tiyatro

Doğal ve Kültürel Miras Amfi Tiyatro Antik Tiyatro Arkeoloji

Antik Çağ’da iki tür tiyatro biçimi ortaya çıkmıştır: Amfitiyatro ve tiyatro. Amfitiyatro, Eski Yunanca ἀμφί (çevresinde, etrafında) ve θέατρον (izleme yeri, tiyatro) kelimelerinin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir kelimedir. Tiyatrolar, klasik anlamda sadece sahnenin karşı tarafında izleyicilerin yer aldığı ve tiyatro alanının yarısının izleme alanı olarak ayrıldığı yapılardır. Dolayısıyla tiyatrolar yarım dairesel bir şekle sahiptir. Amfitiyatrolar ise tiyatronun bulunduğu alanın tam bir dairesel şekil içerisine alındığı ve üç yüz altmış derecelik açının tüm alanında seyircilerin yer alabildiği bir tiyatro biçimidir. Genel anlamda amfitiyatrolar daha fazla seyirciye ev sahipliği yapabilme kapasitesine sahiptir. Ancak zamanla tiyatro ve amfitiyatro kelimeleri birbirlerinin yerine kullanılan tabirler olmuştur. Tiyatrolarda izleyicilerin yer aldığı bölüm theatron (cavea) adını alırken performansın sergilendiği alan orchestra şeklinde anılmıştır. Sahne yapısının geneli ise scena olarak adlandırılmıştır. İlk olarak Eski Yunan kültüründe ortaya çıkan amfitiyatrolar, Romalıların Yunan kültüründen etkilenmeleri bağlamında henüz cumhuriyet döneminde (MÖ 509-31) Romalılar tarafından kabul edilen bir yapı olmuştur. Ancak Yunan amfitiyatroları ile Roma amfitiyatroları arasında birtakım farklılar da yer almıştır. Yunanlılar arasında tiyatro, daha çok tiyatro oyunlarının oynandığı mütevazı bir yapıyken Roma döneminde ise müzik ve dans gösterilerinin, gladyatör dövüşlerinin ve at yarışlarının yapılması amacıyla oluşturulan daha geniş bir alanı ve işlevi olan bir yapı halini almıştır. Plinius’a göre Romalılar arasında amfitiyatro, ilk kez MÖ 52’de yapılan gösteriler sırasında benimsenmiştir. Nitekim arkeolojik veriler de İtalya yarımadasında ilk amfitiyatroların MÖ birinci yüzyılın ortalarında inşa edildiğini doğrulamaktadır. Ancak bu tiyatrolar Roma şehrinde değil, Capua, Cumae, Puetoli gibi Campania bölgesinde yer alan şehirlerde inşa edilmiştir. Günümüze kalıntıları ulaşan en ünlü amfitiyatro, yapımı MS 72 yılında başlanıp açılışı MS 80 yılında yapılan Roma’daki ünlü Colosseum’dur. Roma İmparatorluğunun hakimiyet kurduğu bölgelerde iki yüz otuz adet amfitiyatronun varlığı saptanmıştır. Bu tiyatrolar Britanya, İtalya, Almanya, Fransa, Kuzey Afrika gibi muhtelif bölgelerde bulunmaktadır. Amfitiyatrolar, sıradan insanlar ve yönetici kesimin bir arada yer aldığı nadir alanlardan birini oluşturmuştur. Antik Çağda amfitiyatrolar, bilhassa zengin insanların finanse ettiği başta gladyatör mücadeleleri olmak üzere at yarışları, dans ve müzik gösterileri gibi organizasyonlara ev sahipliği yapan yapılar olmuştur. 

Referanslar

Bomgardner, D. L. (2000). The Story of the Roman Amphithatre. Routledge; Çelgin G. (2018). Eski Yunanca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Alfa Yayınları; Dodge H. (2014). Amphitheaters in the Roman World”, A Companion to Sport and Spectacle in Greek and Roman Antiquity (ss. 545-560.). İçinde; Paul Christesen ve Donald G. Kyle (Editörler); Fişenk Ö. A.-Satıcı B. (2021). Antik Dönemde Batı Tiyatrosu Mimarisi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Teknoloji ve Uygulamalı Bilimler Dergisi, 3 (2): 167-182.