1960 Sonrası Türkiye’de Otobüs Taşımacılığı

Ulaştırma İşletmeciliği Karayolu Yolcu Taşımacılığı

1960’ların başlarından itibaren büyük ölçüde taşımacılığı üstlenen ithal Magirus marka otobüslerin döneminin sonlarına doğru Daimler-Benz AG ile Otomarsan’ın ortaklığında İstanbul Hoşdere’de kurulan otobüs fabrikası ile 1968 yılı itibarıyla Mercedes-Benz O302 model otobüsler çeşitli türevlerde üretildi ve 80’li yılların sonlarına kadar üretilerek 90’lı yılların ortalarına kadar turizm taşımacılığında hizmet verdi. Bu yerli üretim otobüsler ile birlikte ağırlıklı olarak Almanya’dan ithal edilen Avrupa modeli Mercedes-Benz O302 ve O303 modelleri, MAN, Büssing ve Setra gibi markaların da çeşitli modelleri özellikle 70’li, 80’li ve hatta 90’lı yıllarda turizmde hizmet veren markalar olarak öne çıktı.

1983 yılında Otomarsan, O302’nin üzerine geliştirdiği O302S modelinin üretimine başladı. Genel olarak O302 serisi, 1987 yılında Otomarsan O303’ün üretimine kadar firmanın öncülüğünü yaptı. Otomarsan O303’ün üretilmesine bir nevi vesile olan ve turizm taşımacılığının bir başka mihenk taşı kabul edilebilecek otobüs ise Mitsubishi-Temsa ortaklığının Maraton isimli modelidir. İş adamı Sakıp Sabancı’nın yolcu taşımacılığı sektörüne bir yenilik getirme düşüncesi ile yola çıktığı bu proje, Japonya ve Türkiye ortaklı olarak Adana Çukurova’da kurulan fabrikada hayat buldu. Daha sonraları birkaç değişiklik ve yenilik ile Prenses ismini alan modelin de üretimi ile birlikte düşük yakıt tüketimi ve uzun ömürlü kullanım imkânı sayesinde Temsa’nın Uzakdoğu kökenli otobüsleri turizm taşımacılığında 2000’li yıllara kadar hayatta kalmayı başardı.

1990’lı yılların ilk çeyreğinde Ulusoy ve Varan firmaları tarafından yurtdışından Neoplan ve Setra marka çift katlı otobüsler ithal edildi. Bu furyada yurtdışından şasi ve motorlar ithal edilerek Türkiye’de üstyapı (kasa) üretimi ve birleşimi ile Bursa’da birçok yerli-yabancı ortaklıklar ortaya çıktı. Bursa’da çift katlı üretim yapan bu firmaları Boronkay (Daf), Tezeller (Daf+Scania), Güleryüz (Daf+Scania), Bayal (Scania), Dörteller (Man), Berkhof (Daf) şeklinde sıralanabilir. Özellikle bu tip üstyapı imalatı ile montaj yapan firmaların atölyevari ortamlarda elinden çıkan otobüslerinde kısa zamanda baş gösteren problemler ve araçların Türkiye karayollarının koşullarına uyum sağlayamaması, çift katlı otobüsler döneminin kısa sürmesine neden oldu. Bu araçlar 90’lı yılların ortalarını bile göremeden birtakım revizyonlar görerek belediye otobüsü olarak kullanılmak üzere elden çıkarıldı ve büyükşehirlere dağıtıldı.

Türkiye otobüsçülük tarihine damga vuran en önemli otobüs modellerinden biri olan Otomarsan’ın O303 serisi, Maraton’un tanıtılmasına müteakip ilk kez 1987 yılında bantlardan inerek çeşitli değişiklikler ile 1996 yılına kadar üretildi ve 90’lı yıllarda turizm taşımacılığında en çok kullanılan araçlardan biri olarak tarihte yerini aldı. O303’ün takipçisi olarak üretilen O304 modeli, şehirlerarası yolcu taşımacılığında onun kadar başarılı olamasa da dönemine göre oldukça sessiz ve konforlu yapısıyla turizm taşımacılığının tercih edilen otobüslerinden biri oldu.

1995 yılında Türkiye otobüsçülük tarihine damga vuran bir başka otobüs olan O403 serisi Mercedes-Benz Türk ismini alan Otomarsan ve Daimler-Benz ortaklığı tarafından tanıtıldı. On yıl süresince hemen her yıl en çok satılan otobüs olarak kayıtlara geçti. Bu denli fazla tercih edilmesi neticesinde turizm taşımacılığının da uzun süre mihenk taşı olarak görev yaptı. Çukurova’da Temsa’nın O403’e cevap olarak yine Japon ortaklığında pazara sunduğu Mitsubishi-Temsa Safir modeli ilk kez 1999 yılında tanıtıldı. Düşük yakıt tüketimi ve nispeten uygun satış fiyatı sayesinde turizm taşımacılığının Mercedes-Benz grubu otobüsleri ile birlikte en çok tercih edilen modeli oldu.

1999 yılında Mercedes-Benz Türk, turizm taşımacılığını hedef alarak Almanya’dan Intouro model otobüsleri ithal etti. Bu otobüsler düşük işletme maliyetleri sayesinde Temsa’nın Safir modeli ile rekabet etti ve büyük tur operatörleri tarafından uzun süre sektörde beğenilerek kullanıldı. 2000 yılında Man A.Ş. Türkiye’de üretimini üstlendiği S2000 modeli ile sektöre hızlı bir giriş yaptı ancak bu otobüsler Mercedes-Benz ve Temsa modelleri karşısında turizm taşımacılığında kendine çok fazla pazar payı yaratamadı. Yine başarısız bir girişim olarak Mermerler firması tarafından Hollanda’dan 2000 yılında ithal edilen VanHool marka otobüsler de dönemin belirtilen marka ve modellerine karşı başarısız bir girişim olarak tarih sayfalarındaki yerini aldı.

2000’li yılların devamında gelişen teknolojik yapı ve üretim imkanları neticesinde birçok markanın otobüsleri birbirine yakın seviyede kalite ve işletme kriterlerine ulaştı ve hemen hemen her marka sektörde kendine göre sahip olduğu avantajlar ile yer almaya devam etti. Türkiye’de günümüzde turizm taşımacılığında kullanılan otobüs marka ve modelleri; Mercedes-Benz (Tourismo ve Travego), Setra (S516 ve S517), Man (Lion’s Coach), Neoplan (Cityliner, Tourliner ve Starliner), Temsa (Safir ve Maraton) olarak örneklendirilebilir.

Yararlanılan Kaynaklar

AMB Production Company (2016). YILLAR VE YOLLAR Türkiye’de Yolculuğun Hikayesi 1. Bölüm, https://www.youtube.com/watch?v=PLV-JyNzFAM&t=2s, (Erişim tarihi: 09.05.2021); MAN (2021). Türkiye’de MAN. https://www.bus.man.eu/tr/tr/man-dunyasi/turkiye_de-man/uretim-yerleri/Ankara.html, (Erişim tarihi: 09.05.2021); Mercedes-Benz (2021). Mercedes-Benz Markasının Türkiye’deki Geçmişi, https://www.mercedes-benz.com.tr/passengercars/the-brand/hakkimizda/hakkimizda1/hakkimizda.html, (Erişim tarihi: 09.05.2021); TEMSA (2021). Hakkımızda. https://www.temsa.com/tr/tr/hakkimizda, (Erişim tarihi: 09.05.2021); wowTurkey (2021). 1980’lerden Günümüze Türkiye Otobüs Tarihi. http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=80543&start=280, (Erişim tarihi: 09.05.2021).