"18. Yüzyılın Sonunda İstanbul, Cosimo Comidas de Carbognano" Başlıklı Seyahatname

Seyyah ve Seyahatname Seyahatname

Carbognano, 1749-1807 yılları arasında İstanbul’da yaşamış Ermeni bir yazardır. İtalya’da öğrenim gördükten sonra, İstanbul’da yabancı elçilik tercümanlığı görevini icra etti. Babası Sicilya Krallığı’nın İstanbul elçiliğinde tercüman olarak görev yaptığı sırada Kömürciyan soyadını Carbognano olarak değiştirdi. Carbognano’nun hayatı ve eserleri ile ilgili kaynaklar oldukça sınırlıdır.

XVIII. yüzyılın sonunda İstanbul başlığı altında çevrilen kitap, Carbognano’nun Descrizione Topografica dello Stato Presente di Costantinopoli (İstanbul’un Bugünkü Durumunun Topografik Tasviri) ismi ile İtalyanca olarak kaleme aldığı eseridir. İtalya’nın Bassano şehrinde 1974 yılında yayımlanan ve Carbognano’nun Sicilya Kralı IV. Ferdinando’ya armağan ettiği, 80 sayfalık eser, 13 bölümden oluşmaktadır. Bölümlerde genel olarak İstanbul’un fiziki coğrafyası, iklimi, ticaret hayatı, ağırlık, ölçü ve para birimleri gibi hayatın işleyişine ve olağan durumuna dair bilgilere yer verilirken aynı zamanda kitapta İstanbul kentinde kimlerin yaşadığı, hangi imparatorların varlığını sürdürdüğü, kentin önemli yapıları, mahalleleri, adaları ve köyleri hakkında da bilgiler yer almaktadır. Eserin sonunda ise 26 adet Carbognano imzalı resim bulunmaktadır. Bu 26 resimden ilki Marmara Denizi haritası, ikincisi İstanbul ve civarının tarihi topografya haritasıdır. Diğer 24 resim ise, Yerebatan Sarnıcı, Kız Kulesi, Rumeli ve Anadolu Hisarları, Ayasofya Camii, Galata Kulesi, Galata’daki St. Benoit Kilisesi ve Manastırı, Kınalı, Heybeli, Büyük ve Sedef adaları gibi İstanbul’un önemli yerleri ve bu yerlerin farklı cephelerden çizimleridir. 1993 yılında Prof. Dr. Erendiz Özbayoğlu tarafından İtalyanca ve Latince aslından Türkçeye çevrilerek kazandırılan bu eser Eren Yayıncılık tarafından yayımlandı. Bu eserde bulunan tasvirler ve metinler günümüzde yapılan arkeoloji çalışmalarında da önemli bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.

İstanbul’a çeşitli zamanlarda gelen elçilerin tasvirleri, Bizans ve Osmanlı döneminde sıradan insanların giremedikleri imparatorluk saray ve mekanlarına dair olduğu için İstanbul’da yaşayan sıradan kişilerin anılarından daha fazla önem gördü. Ancak kısa süreliğine gelen elçiler ve yanlarında bulunan görevliler yalnızca iyi izlenim ile dönebilecekleri yerleri gezdikleri için ayrıntılı bir şekilde İstanbul’u ve İstanbul’daki yaşamı tasvir edemediler. Genellikle bu elçilerin gördükleri yerleri tasvir etme biçimleri birbirine benzemekte ve oldukça sınırlı bir çerçevede kalmaktadır. Ancak Carbognano hem İstanbul’da yaşayan hem de yabancı ülkeler için elçilik yapan bir kişi olduğu için İstanbul’u çeşitli yönleri ile anlatabilecek bir eser ortaya koydu. Ayrıca Carbognano kitabının önsözünde de İstanbul ile ilgili eski veya yeni gezginlerin yaptığı tasvirlerin daha yüzeysel olduğundan bahsetti ve bu eseri yazma amacının kenti en iyi şekilde ifade edecek yalın, kısa ve doğru bilgilerle tasvir etmek olduğunu söyledi. Daha önceki gezginlerin İstanbul ile ilgili tasvirlerinin yüzeysel olmasının nedenini kentte kısa süreli olarak kalmalarına bağladı. Bunun yanı sıra kitabın çevirisini yapan Özbayoğlu da Carbognano’nun kısa ve doğru bilgiler ile kenti anlatma sözünü tuttuğunu belirterek İtalyan okurlar için yazdığı bu eserde Osmanlı Devleti’nin o dönem itibariyle kullandığı dili de dikkate aldığını ve isimlendirmeleri bu doğrultuda yaptığını vurguladı.

Yararlanılan Kaynaklar

Carbognano, C. C. (1993). 18. Yüzyıl Sonunda İstanbul (Çev. E. Özbayoğlu). İstanbul: Eren Yayıncılık.; Nalçacı, N. N. (2010). İstanbul’un Tarihsel Kaynakları Olarak Seyahatnameler, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8(16): 523-562.; Sav, M. (2014). XIV. Bölgenin (Regio) Arkeotopografik Özellikleri Dahilinde Mihrimah Sultan Külliyesi ve Devşirme Malzeme Kullanımı, Restorasyon Yıllığı Dergisi, 9: 94-115.