Yom Kippur

Bayram DİNSEL KONULAR Dinsel Ritüel

Yom Kippur, etimolojik kökenleri İbraniceye dayanan ve iki temel morfemin birleşiminden oluşan bir kavramdır: "yom" (יוֹם) kelimesi "gün" anlamına gelirken, "kippur" (כִּפּוּר) terimi "kefaret" anlamını taşımaktadır. Gregoryen takviminde eylül veya ekim aylarına tekabül eden bu özel gün, İbrani takvimine göre yılın başlangıç ayı olan Tişri'nin onuncu gününde idrak edilmekte olup, Yahudi inancında derin bir manevi öneme sahiptir. Tişri ayı, özellikle bu günü barındırması sebebiyle Yahudiliğin en kutsal zaman dilimini temsil etmektedir. Söz konusu gün, yirmi altı saatlik sıkı bir oruç pratiği ile karakterize edilen ve Kefaret Günü olarak da anılan Yom Kippur'dur. Tişri ayının ilk on günü, Yahudi Yeni Yılı olan Roş Aşana ile başlar ve Yom Kippur ile sona eren on günlük bir dönemi kapsar. Bu on günlük zaman dilimi, Yüksek Kutsal Günler (Yamim Noraim) olarak bilinir ve Yom Kippur'a yönelik kapsamlı bir ruhsal hazırlık süreci olarak addedilir. Yahudi kozmolojisine göre, bu kutsal günde, her bireyin bir sonraki yıl için yazgısının kaydedildiği sembolik bir defterin mühürlendiğine ve böylece kişinin bir yıllık kaderinin ilahi irade tarafından belirlendiğine inanılır. Bu bağlamda, Roş Aşana ile başlayan on günlük bu kritik süreçte, inananlar Tanrı'nın affına ve merhametine nail olmak amacıyla yoğun dua ve tövbe ritüelleriyle meşgul olurlar. Bu pratikler, bireysel bir iç muhasebe ve ruhsal arınma sürecinin temelini oluşturur. Yom Kippur'un ritüelistik uygulamalarına dair en eski ve kapsamlı bilgiler, Tevrat'ın Levililer 16 bölümünde yer almaktadır. Bu kutsal metin, Bet haMikdaş (Kudüs Tapınağı) dönemindeki uygulamaları detaylandırmaktadır. Metne göre, Kohen Gadol (Başkohen), tapınağın en mukaddes bölgesi olan Kodeş haKodeşim'e (Kutsallar Kutsalı) girer ve hem kendi günahları hem de tüm İsrail ulusunun günahları için Tanrı'ya kurbanlar takdim ederdi. Bu kurban uygulaması iki ana formda gerçekleşirdi: ilk kurban tapınakta sunulurken, ikincisi "Azazel" olarak adlandırılan ve halk arasında "günah keçisi" metaforuyla bilinen özel bir keçiden oluşurdu. Azazel, sembolik bir yöntemle toplumun tüm günahlarını ve olumsuzluklarını üzerine alarak doğaya salınır, bu eylemin İsrail toplumu üzerindeki kötü etkileri uzaklaştırdığına inanılırdı. Bu ritüel, toplumsal günahların kollektif bir arınma ritüeliyle dışarı atılmasını temsil ediyordu. Ancak, milattan sonra 70 yılında Roma İmparatorluğu tarafından Kudüs Tapınağı'nın yıkılması, Yom Kippur ve genel olarak Yahudi dini pratiklerinde köklü değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Tapınağın yıkılmasıyla birlikte, kurban sunuları gibi fiziksel ritüellerin uygulanması imkansız hale gelmiştir. Esasında, Yahudilik tarihsel olarak tapınak merkezli kurban ibadetlerinin baskın olduğu bir din iken, bu yıkım dini uygulamaların yeniden şekillenmesini zorunlu kılmıştır. Tapınağın yokluğu, dini otoriteleri ibadetin formunu yeniden yorumlamaya ve manevi pratiklere yönelmeye sevk etmiştir. Bu dönemden itibaren, kurban uygulamalarının yerini üç temel manevi direk almıştır: dua (Tefillah), tövbe (Teshuvah) ve hayırseverlik (Tzedakah). Bu dönüşüm, Yahudi bireylerin dini yükümlülüklerini yerine getirme biçimini kökten değiştirmiştir. Artık dini liderlerin arabuluculuğuna bağımlı olmaksızın, her Yahudi birey kendi başına bu manevi pratikleri uygulayarak Tanrı ile kişisel bir bağ kurma ve arınma sürecine girme sorumluluğunu üstlenmiştir. Bu durum, Yahudiliğin ritüelistik yapısından daha bireysel ve içsel bir maneviyat anlayışına evrilmesine yol açmıştır. Yom Kippur'un modern uygulamaları, bu tarihsel dönüşümün bir yansıması olarak, bireysel dua, oruç ve merhamet eylemlerini merkeze almakta, böylece tapınak döneminin ihtişamlı kurban ritüellerinin yerini daha soyut ve kişisel bir arınma deneyimi almaktadır. Bu değişim, dini pratiklerin esnekliğini ve değişen koşullara uyum sağlama kapasitesini de gözler önüne sermektedir.

Etiketler:
Referanslar

Ay, R. (2015). İlahi Dinlerde Oruç: Kaynağı, Amacı ve Uygulanışı Bakımından Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Journal of Analytic Divinity, 5(2): 212-235; Gürkan, S. L. (2023). Anahatlarıyla Yahudilik. İstanbul: İsam Yayınları; https://www.britannica.com/topic/Yom-Kippur, (Erişim tarihi: 21.07.2025); Kılıç, S. (2012). Yahudilik’te Kutsal Yiyecek ve İçecekle, Dinler Tarihi Araştırmaları VIII: Bütün Yöneriyle Yahudilik, Uluslararası Sempozyum, Ankara; Özalp, M. (2021). Yahudilikte tartışmalı bir ritüel: kapparot, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD), 23(44): 329-353.

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: