Türk-Osmanlı saray mimarisinin son örneği olan Yıldız Sarayı, Beşiktaş semtinin Yıldız Tepesi’nde yer alıyor. Boğaziçi’ne egemen bir konumda yer alan Yıldız Sarayı, 1453’ten sonra Kazancıoğlu Bahçesi'nde kurdu. Sultan I. Ahmed (1603-1617) döneminde, Padişah’ın Hasbahçeleri arasına katıldı. Alan, Padişah III. Selim’in, annesi Mihrişah Valide Sultan için Yıldız adıyla yaptırdığı bir köşkten dolayı bu ad ile anılmaya başlandı. Sultan II. Mahmud (1808-1839), Sultan Abdülmecid (1839-1861) ve Sultan Abdülaziz (1861-1876) dönemlerinde alana köşk ve kasırların eklenmesiyle gelişti; buradaki yapılar topluluğu, Sultan II. Abdülhamid (1876-1909) döneminde yapılan binalarla Yıldız Sarayı adını aldı. Saray imparatorluğun dördüncü yönetim merkezi olarak kullanıldı. Sarayın yapılaşması aslen Sultan II. Abdülhamid döneminde başladı ve buraya Yıldız Saray-ı Hümayunu adı bu dönemde verildi. Sultan II. Abdülhamid döneminde saray, padişahın özel yaşamına ait mekânlarla birlikte, resmi görevlilere tahsis edilen binalar, tamirhane, marangozhane gibi atölyeler ve tiyatro, müze, kitaplık gibi kültür ve sanat yapılarını içerdi.

Yıldız Sarayı dört metre yükseklikte duvarlarla korunmaktadır. Saray ağaçlıklı büyük bir alan içerisine dağılmış köşk ve kasırlardan oluşmaktadır. Ana saray bölümü olarak adlandırılan kısımla Yıldız Parkı olarak adlandırılan dış bahçeden meydana gelmektedir. Saraya dört ana kapıdan erişim sağlanmaktadır. Bu kapılar Koltuk Kapısı, Vâlide Sultan Kapısı, Saltanat Kapısı ve Mecidiye Kapısı’dır. Şâle Köşkü yapıldıktan sonra açılan beşinci kapıyla da saraya giriş sağlanmıştır.

1880 yılında yapılan Şale Köşkü adını Fransızca dağ evi anlamına gelen chalet sözcüğünden almaktadır. Köşk, yüksek duvarlarla çevrili bir bahçe içinde ve farklı tarihlerde birbirine bitişik olarak yapılan üç yapıdan oluşmaktadır. 1889 yılında Mimar Sarkis Balyan’a yaptırılan ek bina ile köşk genişletilmiştir. Merasim Köşkü adıyla tanınan ve İtalyan Mimar D’Aranco’nun yaptığı üçüncü bölüm ise 1898 yılında tamamlandı.

Yıldız Sarayı kompleksinde yapılaşma birinci ve ikinci avluda yoğunlaşmaktadır. Avluların uzantısı olan Has Bahçe tek bir kapıyla geçit veren bir duvarla dış bahçeden (Yıldız Parkı) ayrılmaktadır. Dış bahçe Boğaziçi’nin genel yapı üslûbuna bağlı kalarak geliştirilmiştir. Dış bahçedeki yapılar, farklı ağaç türleriyle zenginleştirilmiştir. Sultan Abdülaziz tarafından Sarkis Balyan ve kardeşine yaptırılan Malta ve Çadır köşkleri ile II. Abdülhamid’in Raimondo d’Aronco’ya inşa ettirdiği Yıldız Çini Atölyesi bu bahçede yer alan önemli yapılardır.

Saray, Cumhuriyet’in ilânından sonra bir süre boş kaldı, kütüphanesindeki çok değerli eserler Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ne nakledildi. Saraydaki taşınabilir diğer eserler başka saraylara dağıtıldı. 1924’te Türk Silâhlı Kuvvetleri’nin kullanımına bırakılan Yıldız Sarayı, Harp Akademileri olarak hizmet görmeye başladı, 1977 yılında Kültür Bakanlığı’na devredildi. Sarayın yenileme çalışmaları tamamlanan bölümleri ziyarete ve kullanıma açıldı.

Çırağan Oteli’nin biraz ilerisinde Yıldız Parkı girişi vardır. Park Yıldız Sarayı’nın arazisidir. Parkta iki güzel köşk vardır. Her ikisi de Balyan kardeşler tarafından inşa edilmiştir. En güzeli olan Malta Köşkü, Sultan Abdülaziz zamanında Malta’dan getirtilen taşlarla inşa edilmiştir. Seyir köşkü olarak kullanılmıştır. Çadır Köşkü ise II. Abdülhamit, Sadrazam Mithad Paşa ve arkadaşlarının Sultan Abdülaziz’i öldürdüklerini kanıtlamak amacıyla onlara burada işkence yaptığı yerdir. Günümüzde kafe ve restoran olarak hizmet vermektedir.

Çırağan bahçeleri olarak bilinen bahçelerden Osmanlı tarihinde ilk kez Sultan IV. Murat’ın (1623-1640) saltanatında bahsedilir. Çırağan bahçeleri Sultan III. Ahmet’in (1703-1730) saltanatında meşhur olmuştur. Sadrazam Nevşehirli İbrahim Paşa her yıl Nisan’da ilk dolunay gecesi sultan ve maiyetini Çırağan bahçelerinde bir dizi parti ile ağırlamıştır. Bu dönem Türk tarihinde Lale Devri olarak bilinir. Buraya inşa edilen ilk imparatorluk yapısı Sultan III. Selim’in (1789-1807) annesi Mihrişah Sultan için yapılmış köşktür. Ama günümüze kadar ulaşamamıştır. Yıldız Sarayı Sultan II. Mahmud (1808-1839) döneminde ilk kez şekil almaya başlamıştır. Bugün görülen yapılan bu dönemde Sultan II. Abdülhamit (1876-1909) dönemi arasında kalan zamana tarihlenir. Birçoğu da bu döneme aittir.

Yıldız Sarayı’ndaki en büyük ve en ilginç yapı Şale’dir. İsviçre dağ köşklerine (chalet) benzediği için bu adı almıştır. Şale’nin inşaatı üç farklı dönemde gerçekleştirilmiştir. En eski bölüm 1870’lerde resmi misafirlerin ağırlanması için hanedanın yaşadığı bölümden yüksek duvarlarla tamamen ayrılarak yapılmıştır. 1889’da Sarkis Balyan tarafından II. Abdülhamit’i ziyaret ederek Almanya-Osmanlı ittifakı kuran Kaiser II. Wilhelm’in ziyareti için yapılan ikinci bölüm tamamlanmıştır. 1898’de, ikinci ziyareti için Art Nouveau tarzı mimariyi Stile Floral adıyla İstanbul’a getiren İtalyan mimar Raimondo d’Aronco tarafından üçüncü bölüm inşa edilmiştir. Şale seçkin misafirler için konuk evi olarak kullanılmıştır. Burada ağırlanmış üst düzey konuklar arasında İngiliz Başbakanı Winston Churcill, Fransa Başkanı Charles de Gaulle ve Romanya diktatörü Nikolay Çavuşesku bulunmaktadır. Tavanı altın yıldızlarla süslü Merasim Salonu üç katlı ve 60 odalı Şale’nin en büyük ve görkemli bölümüdür. 30 metreye 15 metre boyutlarındaki salon, şu ana kadar dokunmuş en büyük Hereke halısına ev sahipliği yapmaktadır. 60 kişi tarafından dokunan bu tek parça halı 406 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Sedefli Salon ise doğu etkierinin daha fazla hissedildiği bölümdür. Adını sedef kakmalı kapıları ve tavanından almaktadır. Yemek odası olarak kullanılmıştır. Son padişah VI. Mehmed Vahdeddin gibi II. Abdülhamit de saray kısmı yerine Şale’de yaşamıştır. Cumhuriyet döneminde kısa bir süre lüks bir kumarhaneye ev sahipliği yapan Şale restore edilerek, müze haline getirilmiş ve günümüzde halka hizmet etmektedir. Aynı zamanda bahçesinde devlet resepsiyonlarına da ev sahipliği yapmaktadır. Yıldız Sarayı’nın binaları arasında Büyük Mabeyn Köşkü, Şehir Müzesi, Silahhane, Yaveran Dairesi, Yıldız Sarayı Tiyatrosu, Yıldız Porselen Fabrikası, Hamidiye Camii ve Küçük Mecidiye Camii vardır.