Teori, fenomenlerin yani farkında olduğumuz, ancak yeterince kavrayış geliştiremediğimiz olay ve olguların nedenlerini ve süreçlerini açıklayan temsillerdir. Teori kavramsal temellere ve geçerli paradigmalara dayanır, ampirik olarak doğrulanabilir varsayımlar arasında, bütüncül mantıksal ilişkiler sunar. Teorilerle (kuram) birlikte kullanılan bir kavram olan model ise teorilere göre bir alt kavramdır. Çünkü teoriler hem açıklayıcı hem de tasvir edici özelliğe sahiptir. Modeller ise genellikle gerçeğin kurgusu/temsili olarak, betimleyici bir role sahiptirler. Teorilerde açıklanması istenen fenomenin karmaşıklığı, süreci ve açıklamayı da karmaşık hâle getirebilir.

Teoriler türlerine göre bir şeyin nasıl yapılacağını ifade eden “açıklayıcı”, belirli bir şeyin gerçekleşmesi durumunda ne olacağını gösteren “nedensel”, ve gelecekte ne olacağını tahmin etmeye çalışan “öngörüsel” teoriler olmak üzere üçe ayrılır. Bu teorilerden turizm öğelerini açıklamaya çalışanlara kuramsal teoriler, yönetim ve planlamaya dair konulara odaklananlara ise süreç teorileri de denir.

Turizm teorisi, insanların neden seyahat ettiğini turizmin nasıl ortaya çıktığını ve bu hâle nasıl geldiğini açıklamaya çalışan üst ölçekli bir kuramsal teoridir. Tüm teoriler ve modeller, turizm teorisini açıklamada kullanılabilir. Panosso, Thomas Kuhn’a atfen Turizm teorisinin gelişme sürecini Paradigma öncesi dönem, Turizm sistemi paradigması dönemi ve Yeni yaklaşımlar dönemi olmak üzere üç fazda değerlendirilir. Turizmin bilimsel bilgisinin içsel doğasını tanıyarak genişletildiği Paradigma öncesi dönemde, bu alanda çalışan bilim insanları arasında bazı ortak inançlar, yöntemler ve normlar ortaya çıkmaya başladı. Turizm sistemi paradigması döneminde sistematik yaklaşımlar ve modeller geliştirildi, epistemolojik çerçeve iyice şekillendi. Yeni yaklaşımlar dönemi ise diğer bilim dallarında kullanılan çeşitli metodoloji ve modellerin turizm olgusuna uygulandığı ve geliştiği dönemdir.

Turizmi holistik/bütüncül bir yaklaşımla ilk değerlendirenler Walter Hunziker ve Kurt Krapfen’dir. Wolfe’nin (1964) Açık Hava Rekresyonu Sistemi (outdoor recreation system) modeli en kapsamlı genel sistem teorilerinden biridir. Ancak yaygın olarak kabul edilen ilk teori, Leiper’in (1979) Turizm Sistemi modelidir. Bu modelde itici güçlerin olduğu turist üreten bölge, varış yerlerine bağlayan bir geçiş bölgesi ve çekici güçlerin olduğu turizm varış bölgesi ile turist ve seyahat endüstrisi öğeleri yer almaktadır. Butler’ın (1980) Sürdürülebilir Turizm Teorisi ise mevcut süreçte ve gelecekte turizm alanlarının mevcudiyetlerini sürdürmeye odaklanmaktadır. Bu kapsamda yaşam döngüsü modeliyle, kabul edilebilir değişiklik sınırları, ziyaretçi tercihi ve deneyimi, hedef yaşam döngüsü, konfor ve taşıma kapasitesi kavramlarını tanıttı. Graburn (2001) Seküler Gelenek olarak Genel Turizm Teorisinde turizmin bir değişim ihtiyacının bir tezahürü olduğunu ve turistin aradığı değişimin, algılanan turistik cazibenin evde tam olarak karşılanmayan bir şeyi tatmin edeceğine bağlı olduğunu iddia etmektedir. Bir diğer üst ölçekli Turizm Teorisi, Murphy’nin (2012) Topluluk Yaklaşımı Teorisi'dir. Bu teoriye göre yerel halkın istek ve geleneklerinin turizmin gelişimini şekillendireceği öne sürülmektedir. Son olarak Yeoman (2009) Yarının Turizmi'nde, gelecekte turizmi etkileyen iki temel değişkenden, ekonomik ve politik değişkenler arasında küreselleşmenin, rekabetin, iklimin ve beşeri sermaye gibi faktörlerin; tüketici trendleri değişkenleri arasında ise sağlık ve güvenlik kaygısının, hazcılığın, lüks algılarının, imaj ve marka gibi faktörlerin belirleyici olacağını belirtmektedir.