Turizm Bakanlığı tarafından Abant İzzet Baysal Üniversitesi İktisat bölümünden Doç. Dr. Uğur Eser, Araş. Gör. Erdoğan Kotil ve Araş. Gör. Nejdet Kanat’a yaptırıldı ve 1993 yılında Turizm Bakanlığı Yatırımlar Genel Müdürlüğü Araştırma ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı’nın 1993/11 numaralı yayını olarak Aralık 1993 ayında yayımlandı. Yapılan araştırmada, Türk turizm endüstrisinin yapısının ampirik bir çalışmaya dayalı olarak incelenmesi ve sektör profili çıkarılması amaçlandı.

Yedi bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde hizmetler sektöründe uluslararası alandaki gelişmeler ele alınarak, gelişmelerin eğilimi konusunda kısa bilgilere yer verildi. İkinci bölümde, hizmetler sektöründeki turizmin, endüstriyel gelişim stratejileri tartışılarak, kaynak kullanımı ile ilgili önceliklerin ve tercihlerin yeniden tanımlandığı bir dönemde stratejik bir sektör konumuna gelmesi konusunda kısa açıklamalar ele alındı. Türk turizm endüstrisinin mevcut durumu, gelişme eğilimi ve sorunları genel olarak bölümde değerlendirilen konulardandır.

Araştırmanın üçüncü bölümünde, Türk turizm endüstrisi, işletme büyüklüğü, katma değer ve verimlilik açısından değerlendirilerek bulgu ve sonuçlar görüş ve yorumlarla birlikte sunuldu. Bölümde ayrıca ekonomi içindeki önemi açısından sanayi ile turizm sektörlerinin karşılaştırılması yorumlarla yapıldı. Çalışmanın dördüncü bölümünde, turizm sektörünün diğer sektörlerle bağımlılık ilişkisi ele alınarak turizmin hangi sektörlerin üretimine bağımlı olduğu ve diğer sektörlerin turizm sektörüne bağımlılık derecesi incelendi. Beşinci bölümde, turizm endüstrisi ihracata katkısı ve ithalata bağımlılık açısından değerlendirildi; elde edilen bulgular sanayinin alt sektörleriyle karşılaştırıldı. Altıncı bölümde, dışa açık ekonomide, turizm faaliyetlerinin ekonomide yol açtığı gelir etkisi “çarpan” kavramı yardımıyla açıklandı. Yedinci bölümde, turizm endüstrisinde yatırımların istihdamla olan ilişkisi araştırılmakla birlikte araştırma bulgularının sunulduğu ve kısa bir değerlendirmenin yapıldığı sonuç bölümüyle çalışma sonlandırıldı.

Turizmde sektörel yapı araştırması hedefiyle yapılan çalışmada, özellikle alt sektörler bazında yeterli istatistiki bilginin bulunmayışı ampirik güçlüklere neden oldu. Bu güçlüklere karşın kaynak taraması sonunda kişisel çeşitli çalışmalardan elde edilen sayısal bilgiler ile kamu kurumları raporlarına dayalı araştırma sonuçlarından yararlanıldı, çalışmada tanımlanan ve her biri spesifik nitelikli değişkenlerin güvenilir sayısal karşılıklarının bulunmaması nedeniyle bir veri tabanı oluşturulması gerekti. Elde edilen sayısal verilerin diğer kaynaklardan elde edilen bilgilerle uyumlu olarak ulaşılan bulgular turizm endüstrisi temsilcileri ve sektör uzmanlarının görüş ve yorumlarını içeren biçimde değerlendirildi. Sayısal verilerin yetersizliği nedeniyle sektör profilinin çıkarıldığı ve bazı sanayi sektörleriyle karşılaştırıldığı üçüncü bölümde, turizm endüstrisi dar anlamda tanımlandı. Bu tanımlamada turizm endüstrisi otel, motel, pansiyon gibi konaklama işletmeleriyle lokanta, restoran, kafe gibi yeme-içme hizmeti veren işletmelerden oluştu. Sektörel yapı araştırmasının seyahat, alışveriş ve eğlence alt sektörlerini kapsayan biçimde geniş anlamda tanımlanamaması araştırmanın gerçekleştirildiği dönemde mevcut olan bilgi düzeyi nedeniyle olanaklı olmadı. Geniş anlamda sektörel yapı araştırmasının ancak alt sektörlerdeki istatistiki bilgi yetersizliğinin giderilmesine bağlı olarak gerçekleştirilebileceği belirtildi.

Araştırmada kullanılan temel veri kaynağı Devlet İstatistik Enstitüsü’nün (DİE) yayınladığı Yıllık Ticaret ve Hizmet İstatistikleri ile Ticaret ve Otel Lokanta ve Hizmet İstatistikleri oldu. Turizm endüstrisinin diğer sektörlerle olan sektörlerarası bağımlılık ilişkisi ve ayrıca sektörün ihracata katkı düzeyi ile ithalata bağımlılık derecesini inceleyen bölümlerde 1985 yılının Girdi-Çıktı Tablosu sonuçlarından yararlanıldı. Çalışmanın yapıldığı tarihte kullanıcı hizmetine sunulmadığı için 1990 yılının girdi-çıktı Tablosundan yararlanılmadı.

Çalışmanın yapıldığı 1980-1992 dönemlerinde turizm gelirlerindeki ortalama artışın yüzde 22 ile ihracat gelirlerindeki yüzde 11’lik artışın üzerinde olduğu ortaya kondu. Buna karşın aynı dönemde turizm giderlerindeki artışın yüzde 17, ithalattaki artışın ise yüzde 9 olduğu gözlendi. 1985 yılının girdi çıktı tablolarına göre konaklama ve yeme-içme hizmeti veren işletmelerde üretimin yüzde 20,5’inin ihraç edildiği ve bu sektörlerin ülke döviz gelirlerine önemli düzeyde katkısının olduğu ifade edildi. Turizm alt sektörlerinde üretimin yüzde 7,5 oranında ithalata bağımlı olduğu gözlendi. Çalışmada turistik harcamaların ülke ekonomisinde gelir artışı etkisi çarpan katsayısı hesaplanmasıyla bulundu ve 4,03 olarak bulunan katsayının yüksek olmasının turistik harcamaların dört katı kadar gelir artışına yol açtığı ortaya kondu.