Turizm Antropolojisi

Kavram

Antropoloji, biyolojik ve sosyal-kültürel antropoloji alt alanlarıyla birlikte hem doğa bilimlerini hem de sosyal/beşeri bilimleri bünyesinde barındırmasıyla özgün bir duruma sahiptir. Bu sayede antropoloji temel konusu olan insanı ele alırken bütüncül (holistik), farklı insan topluluklarını çalıştığı için karşılaştırmalı bir perspektif sunmakta, insanın biyolojik evriminden kültürel öğelerine kadar çok geniş bir yelpazede çalışmalar yapmaktadır. Antropolojinin alt alanı olan sosyal-kültürel antropoloji kültür konusuna odaklanan alan çalışmasına yaslanan etnografik araştırmalar yapmaktadır. Bu sayede insan-insan, insan-toplum, toplum-toplum, insan-doğa vb. ilişki ağlarını karşılaştırmalı incelemeler yaparak anlamaya çalışmaktadır. Bu anlama çabası, bir bilim olarak antropolojinin temel nosyonu olarak gösterilebilmektedir. Dolayısıyla antropoloji, araştırmalarına konu ettiği gruplarla özne-nesne ilişkisi kurmamakta, aksine öznelerarası bir yaklaşımla bunu gerçekleştirmektedir. Bu durum araştırmacı-araştırılan arasındaki hiyerarşik ilişkiye bir karşı duruştur. Çünkü yukarıda bahsedilen anlama çabası ancak bu iki grup arasındaki eşitlikçi ilişki sayesinde mümkün olmakta, “eleştirel sempati” ile konusunu araştıran antropoloğun, çalıştığı grup ile ilgili yargı bildiren ifadelerden uzaklaşmasını sağlamaktadır. Bu durum antropolojik bir araştırma için oldukça önemlidir. Çünkü tarihsel geçmişine bakıldığında bir disiplin olarak antropolojinin, birbiriyle de ilişkili olan, sömürgecilik (colonialism) ve ırk araştırmalarıyla büyüdüğü görülmektedir. Bu sorunla çok erken tarihlerde yüzleşen antropoloji, deyim yerindeyse çuvaldızı kendisine batırarak kuramsal yaklaşımlarını geliştirmiştir. Antropolojinin önemli kavramı olan kültürel görelilik'in ön plana çıkması da bu sayede mümkün olmuştur. Kültürel görelilik, bir grubun kendi bağlamında ve iç dinamiklerinin dikkate alınarak incelenmesi olarak ifade edilebilmektedir. Bu sayede insan toplulukları arasında yıllarca kurulmaya çalışılan ve günümüzde de kullanımına devam edilen ilkel-modern, vahşi-medeni vb. dikotomiler antropoloji açısından reddedilmektedir. Kime göre; neye göre? sorusunun da kaynağını bu görelilik oluşturmaktadır.

Yukarıda aktarılan sebeplerden kaynaklı olarak turizm konusu başlarda antropologların mesafeli, hatta oldukça eleştirel yaklaştığı bir konu oldu. Kimi antropologlar turizmi emperyalizmin yeni biçimi olarak ifade ettiler, endüstriyel toplumların egzotik olanı bulma arayışının bir parçası olarak gördüler. Bu sayede mevcut eşitsizliklerin, özellikle de batının batılı olmayanlar üzerindeki tahakkümünün yeni bir boyutu olarak değerlendirildi. Ayrıca turizm faaliyetlerinin yerel kültürlerin hızla değişimine sebep olması sebebiyle olumsuz yaklaşımlar söz konusudur. Diğer taraftan ise turizmin insanlar ve toplumlar arasındaki ilişkinin artırılmasını sağlayarak etnosantrizm'in kırıldığı, kültürel çeşitliliğe dair farkındalığın geliştiği düşünülmektedir.

Bu çerçevede turizm antropolojisi turizm faaliyetinin kendisi dahil olmak üzere, turist ve ev sahibi grupları, bunların birbirleriyle ilişkilerini, uygulanan politikaları ve yaşanan değişimleri konu edinen ve verilerini alan araştırmasıyla elde eden bir araştırma alanıdır. Bir taraftan uygulamalı olarak turizmin geliştirilmesine yönelik katkı sunduğu gibi otantiklik, egzotiklik, biblolaştırma gibi kavramları kullanarak eleştirel bir konuda tartışma yürütmekte ve turizm yaklaşımlarına müdahalede bulunmaktadır.

Turizm antropolojisi turizm analizlerinin merkezine işi ve ticareti değil insanı koymaktadır. Ayrıca yerel ve küresel olanı ekonomi, çevre ve sosyal alanı ilişkisel bir şekilde ele alarak karşılaştırmalı ve eleştirel bir yaklaşım geliştirmektedir. Dolayısıyla, yukarıda belirtildiği gibi, kültürel görelilik'i korumak ve merkeze almak bu noktada önemlidir.

Turizm etkinliği performatif bir durum ihtiva etmesi sebebiyle, ritüel, mitoloji ve sembolizm kavramları ekseninde yapılan antropolojik çalışmalar söz konusudur. Bunlarda eşiksellik (liminality), komünitas, yeryüzündeki cennetin arayışı hac yolculuğu vb. kavramlar işlerliğe sokularak turizm faaliyetinin farklı açılardan incelenmesi amaçlanmaktadır.

Referanslar

Burns, M. P. (2005). An Introduction to Tourism and Anthropology. New York: Routledge; Kottak, K. P. (2001). Antropoloji- İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış. Ankara: Ütopya Yayınevi; MacCannel, D. (1999). The Tourist: A New Theory of the Leisure Class. Los Angeles, Londra: University of California Press, Berkeley; Nash, D. ve V. L. Smith. (1991). Anthropology and Tourism, Annals of Tourism Research, 18: 12-25; Smith, V. L. (1989). Hosts and Guests-The Anthropology of Tourism (İkinci basım). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.