Seyahat İşletme Modelleri

Kavram Ekonomi Üretim Yönetimi ve Pazarlama

Seyahat işletme modelleri kendi içerisinde genelsel (klasik yaklaşım), modern (çağdaş yaklaşım) ve neo-klasik yaklaşım olarak üçe ayrılmaktadır.

Geleneksel (klasik) yaklaşım: Klasik sistemdeki seyahat işletmeleri (tur operatörleri ve seyahat acentaları) 1970’li yıllarda havayolları tarafından başlatılan Merkezi Rezervasyon Sistemi (CRS) ve 1980’li yıllarda Küresel Dağıtım Sistemi’nin (GDS) devreye girmesi ile beraber bu sistemlere tüm tedarikçiler ile birlikte dikey entegrasyon sağlayarak turizm dağıtım kanallarının uzun yıllar ana oyuncusu oldular. Bu sistemlerde iletişim sınırlı olmasına rağmen dağıtım kanallarında iki unsur ortaya çıktı. İlki olan Ana/Temel Dağıtım, sadece geleneksel (klasik) aracılık faaliyeti olup satıcı ve alıcıyı buluşturur. Diğeri ise, Güçlendirilmiş Dağıtım olup, seyahat acentaları ilave olarak üründe değer oluştururlar. Geleneksel (klasik) yaklaşımda turizm ürünü tüketiciden uzak olması sebebiyle iki önemli etkiye sahiptir. İlki, ürünün depolanıp saklamaz olması ve diğeri ise, aracıların tarafsız olmamalıdırlar. 1990’lı yıllarda turizmde klasik sistemin dağıtım kanalı üyeleri arasında karmaşık etkileşimlerden doğan farklı ihtiyaçların yerine getirilmesi arzusunun uluslararası alanda zirveye ulaştığı ve sektöründeki işletmeler arasında dikey (vertical) ve yatay (horizontal) entegrasyonlar sağlandığı açık bir şekilde gözlemlendi.

Modern (çağdaş) yaklaşım: 1990’lı yıllardan başlayarak bilgi ve iletişim teknolojilerinde (ICT) meydana gelen gelişmeler sonucunda turizm pazarlaması ve dağıtım sisteminde devrim yaratarak modern (çağdaş) yaklaşımın yolu açıldı. Bu sistem de tur operatörleri, toptancılar, perakende seyahat acentaları yanında hizmet tedarikçileri olan konaklama, ulaşım firmaları ve diğerleri de bilgi ve iletişim teknolojilerini tamamen veya kısmen etkin bir şekilde kullanarak ayrı ayrı aracılık faaliyetinde bulunmaktadırlar. Ayrıca birçok turistik hizmetleri çapraz tedarikçiler adı altında havayolu şirketleri, konaklama işletmeleri hatta araba kiralama şirketleri tarafından ayrı ayrı sağlanabilmektedir. Yani üreticiler tarafsızdır. Sistemin temel özelliği uluslararası çapta B2C, B2B, C2C, G2B ve B2G gibi online kanallarda ilişki kurulabilmesidir. Bu gelişmeler sonucunda son yıllarda turizm literatüründe Post-modern Turizm ve Endüstri 4.0 kavramları gittikçe önem kazanmaya başladı.

Turizm hizmetini sunarken yeterli teknolojik kapasiteye sahip olmayan neo-klasik seyahat acentaları olarak adlandırılan işletmeler, sınırlı da olsa hem online hem de offline hizmet vermeye devam ederek katma değer yaratmaktadırlar. Böylece modern yaklaşım dört önemli öğeyi ortaya çıkardı. Online kanalların vazgeçilmez önemi, aracıların çeşitlenmesi ve artması, neo-klasik acentalarının sisteme dâhil olması, geleneksel (klasik) sistemin de kısmen devam etmiş olmasıdır. Modern yaklaşımda seyahat acentalarının yanı sıra DMC-Tur operatörlerinin önemi ortaya çıktı. Yeni sistemde dağıtım kanallarında seyahat işletmelerinin stratejik boyutları arasında seçmeli (selective), yoğun (intensive) ve ayrıcalıklı (exclusive) seçenekler yer almaktadır. Sistemde ayrıca yatay (horizontal) ve dikey (vertical) entegrasyon stratejilerinin uygulanması ile seyahat işletmelerinin gücü ve pazardaki rekabetçi yerleri belirlenmektedir. Bunlardan ilki çok uluslu, büyük ve dikey entegrasyonlu, geniş dağıtımlı, küresel ağı kuvvetli, yoğun satış yapan fakat kâr marjı düşük kazançlı işletmeler, diğeri ise, küçük çaplı, pazara uyum gösteren, belirli ve özel destinasyonlara ve ürüne odaklı, satış yoğunluğu daha az, kar marjı büyük, yüksek kazançlı işletmelerdir.

Neo-klasik yaklaşım: Bileşim teknolojilerinin gelişmesi sonucunda iki durum ortaya çıktı. İlki, turizm sektör paydaşları küresel dağıtım sistemleri sayesinde kendi siteleri doğrultusunda doğrudan satış yönünden daha güçlü hâle geldiler. Diğeri ise, modern ve klasik sistemlerin arasında yer alan neo-klasik seyahat işletmelerinin kullandıkları offline sistemlerinin yanı sıra kendi online sitelerini kurmaları gerekli hâle geldi. Bu bağlamda web tabanlı sosyal medya ortamlarından istifade etmeleri onların hem kendilerine hem de aracı işletmelere yeni olanaklar sağlamaktadır. Öte yandan, paket turlar, özel ilgi seyahatleri, iş seyahatleri veya MİCE organizasyonları konusunda, modern sistemde olduğu gibi, neo-klasik seyahat işletmelerinin rolleri de aktif bir şekilde devam etmektedir. Neo-klasik seyahat acentaları pazardaki boşlukları görmekte, bazı turizm alanlarında uzmanlaşmakta, inovasyon ve motivasyon çalışmaları ile turizm pazarına sunacakları ürünler ve hizmetlerle müşterilerin istek ve ihtiyaçlarını karşılama adına çaba göstermektedirler.

Yararlanılan Kaynaklar

Beece, J. ve Chadwick, S. (2006). The Business of Tourism Management. New York: Prentice Hall; Buhalis, D. (2003). eTourism, Birleşik Krallık: Prentice Hall; Buhalis, D. ve Laws, E. (2001). Tourism Distribution Channels. Londra: Continum; Cooper, C. (2012). Essentials of Tourism, Londra: Prentice Hall; Moutinho, L. (2010). Strategic Management in Tourism (İkinci baskı), Oxon: CABI; Mengü, C. (2018). Seyahat İşletmelerinde Yönetim ve Operasyon Stratejileri–Modern Sentez. Ankara: Detay Yayıncılık; Milan, A. ve Esteban, A. (2004). Development of a multiple-item scale for measuring customer satisfaction in travel agencies services, Tourism Management, 25(5): 533-546; Tepelus, C. M. (2005). Aiming for Sustainability in the Tour Operating Business, Journal of Cleaner Production, 13(2): 99-107.