Petrus Gyllius (Pierre Gilles) 1490 - 1555 tarihleri arasında yaşamış, Fransız hümanist, doğa bilimci ve edebiyat tarihçisidir. Antik yazarlara ait eserlerin çevirilerini yaparak ün kazandı, piskoposluk ve kraliyet maiyetinde çalışmalarına devam etti. 1544 yılında elçilik görevlisi olarak İstanbul’a geldi ve Kanuni Sultan Süleyman ile birlikte İran Seferi’ne katıldı. Osmanlı topraklarında kaldığı süre boyunca yaşadığı deneyimlerle birlikte, özellikle İstanbul’u detaylı bir şekilde yazıya aktardı. Petrus Gyllius’un kente geldiği zaman dilimi, Osmanlı İmparatorluğu’nun altın çağı, Avrupa’nın içlerine kadar geniş bir coğrafyaya hâkim ve egemen güç olduğu, aynı zamanda sosyal, kültürel, askeri ve ekonomik reformların yaşandığı bir dönemdir. Bu nedenle tüm Avrupalıların ve özellikle de Fransa Kralı I. François’nın ilgisini çekti. Bu amaçla, Kral tarafından görevlendirilen elçilik heyeti arasında, diplomat ve tüccarların yanı sıra Petrus Gyllius da bilimsel çalışmalar amacıyla yer aldı.

Gyllius’un İstanbul seyahatnamesi ancak yazar öldükten sonra, 1561-1562 yıllarında Lyon’da Guillaume Rouille Libraire tarafından De Topographia Constantinopoleos et de Illius Antiquitatibus ve De Bosporo Thracio adıyla yayımlandı. XVI. yüzyıl İstanbul rehberi niteliğindeki kitapların Türkçe çevirileri, 1997 ve 2000 yıllarında basıldı. İstanbul’un tarihi eserleri hakkındaki kitap, bir giriş ve dört kitaptan oluşmaktadır. Giriş bölümünde, İstanbul ve çevresinin coğrafi konumu ve doğal kaynakları hakkında bilgiler verilmektedir. Birinci kitapta kentin tarihsel süreç içindeki yeri anlatılırken, diğer kitaplarda ise kenti oluşturan mimari yapılar detaylı bir şekilde ve coğrafik sıralamaya göre yer almaktadır. İstanbul Boğazı üzerine yazılan orijinal eser ise üç kitaptan oluşmaktadır. Birinci kitapta boğazın genel özellikleri ve Haliç’ten bahsedilirken, diğer kitaplarda sırasıyla Avrupa ve Asya kıyısındaki antik ve modern yerleşimler anlatılmaktadır.

Antik dönem edebiyatına hâkim ve Batı kültürüyle yetişen bir entelektüelin, XVI. yüzyıl İstanbul’una geldiğinde yaşadığı hayal kırıklığı kitapta fazlasıyla hissedilmektedir. Yazar, eski eserlerin korunması konusunda hassastır ve İstanbul’un tarihi değerlerinin yağmalanmasından ve giderek artan sosyo-kültürel tahribattan yakınmaktadır. Bunun yanında, Gyllius, kadim kent İstanbul’a ait antik izler taşıyan ve bugün yerinde olmayan mimari yapılar hakkında da önemli bilgiler vermektedir. Anlatımlarda özellikle, büyük dönüşüm yaşayan Bizans başkentinin kentsel ögeleri; kullanım amacı sona ermiş kiliseler, devşirme olarak sütunları alınan saraylar, temeline kadar yıkılmış binalar, doldurulmuş limanlar ve bataklığa dönmüş sarnıçlar göze çarpmaktadır. Ayrıca, Petrus Gyllius, Ayasofya’nın önünde bulunan at üzerinde Justinianus Heykeli’nin parçalarını ve Altınkapı civarındaki Herakles Kabartmaları’nı belgeleyen kişi olarak tarihe geçti. Benzer şekilde Yerebatan Sarnıcı ile Kariye Camii’nin ilk tasvirleri de ona aittir. Petrus Gyllius’un Seyahatnamesi, mağrur Bizans başkentinin, Osmanlı payitahtına dönüşme sürecini, yer yer romantik betimlemelerle ve olağanüstü mimari detaylarla zenginleştirerek okuyucuya aktarmaktadır.