Havaalanı Şehri
Terminal, Havalimanı ve Liman Havalimanı
Havacılık tarihine bakıldığında bir hava aracının inip kalkmak için bir yer yüzeyine gereksinim duyması ile havaalanı kavramının temellerinin atıldığı görülmektedir. Önceleri düz ve geniş çimlik alanlar şeklindeki iniş kalkış yüzeyleri, hava araçlarındaki gelişmeler ve yolcu/kargo ve pazar beklentileri ile sürekli bir evrim içerisindedir. Havaalanları ile ilgili standart ve önerilen uygulamaları sunan ICAO Annex 14’te havaalanı “Her türlü bina, teçhizat ve donanımıyla birlikte tamamen ya da kısmen hava aracının geliş, gidiş ve yüzey hareketi için kullanılmak üzere karada ya da su üzerinde tanımlanmış bir alan” şeklinde tanımlamaktadır.
Jet motorlu uçakların ortaya çıkışı, büyük gövdeli uçakların ortaya çıkışı gibi teknik nedenler hava araçlarının gereksinim duyduğu pist mukavemetini, uzunluğunu, sayısını, doğrultusu, terminal sayı ve büyüklüğü gibi teknik ve operasyonel gereksinimleri etkilerken, son 20-30 yılda ise havaalanları için yönetsel anlamda gereksinimler ortaya çıkmaktadır. Havaalanlarının kamu finansmanından aldığı payın azalması ile ticari gelirler önemli hale gelmekte ve havaalanları piyasa koşullarında hizmet sunan rekabetçi işletmelere dönüşürken aynı zamanda tüm kullanıcıları için bir yaşam alanına dönüşmektedir. Bunun yanında havaalanlarının geçmişten beri önemli olan bölgesel ve küresel ekonomik ve sosyal rolü günümüzde daha da hayati hale gelmektedir. Özellikle çok uluslu işletmeler, yüksek teknoloji firmaları, farklı ülkelerdeki üretim hatları gibi günümüzün modern küresel ekonomisinin yeni gereksinimleri uçuş olanağını ve havaalanlarını daha da önemli hale getirmektedir.
Havaalanı şehri (airport city) kavramı ilk olarak 2000’lerin başlarında Güller and Güller tarafından geliştirildi. Havaalanı şehri, içerisinde ve etrafında havacılıkla ilgili faaliyetlerin yanında aynı zamanda diğer ticari faaliyetleri barındıran bir havacılık merkezi olarak tanımlanabilir. Buna göre havaalanlarının rolü uzak noktalardaki teknik havacılık altyapılarından farklı ulaşım türlerini bütünleştiren türler arası ulaştırma merkezlerine dönüşmekte ve havaalanları bölgesel erişilebilirliğin merkezine kaymaktadır. Aerotropolis modeli ise Kasarda tarafından geliştirildi; buna göre havaalanının kendisi metropolitan bölgenin merkezinde olup havaalanının ticari, lojistik ve havacılıkla ilgili gelişimi havacılık-odaklı işletmelerin kümelenmeleri ile desteklenmektedir. Şehir havaalanı yerine havaalanı etrafında gelişen bir şehirden bahsedilmektedir. Her iki modelde ve sunulan benzer diğer modellerde de havaalanının basit ulaştırma altyapısı sunucusu olmaktan çıkarak bizzat ekonomik gelişmenin kalbinde yer alması prensibi yatmaktadır.
Türkçe’de havaalanı şehri olarak ifade edilen Aviapolis, Airport City, Aerotropolis şeklindeki kullanımlarda bazı farklılıklar olmakla birlikte genel olarak bu yaklaşımlar havaalanını ekonomik gelişmenin merkezine oturtmakta ve havaalanı ve onu çevreleyen şehir yerleşimindeki ticari gelişmeyi ilişkilendirmektedir. Bir havaalanı şehrinde bir şehirde olan yoğunluk, hizmetler, çevre ve erişim kalitesi gibi özelliklerin bulunması gerekmektedir. Genellikle bir havaalanı şehrinde iç içe geçmiş üç daire şeklinde yapılanma mevcuttur. Merkezde havacılık ve hava taşımacılığına yönelik klasik havaalanı, havayolu ve yer hizmetleri işlevleri yer alırken, bunu çevreleyen dairede kargo, lojistik, hava aracı bakım gibi havacılığa bağımlı sektörlerin yoğunlaşması bulunmaktadır. En dış dairede ise fuar-sergi, turizm, eğlence, katma değerli üretim işletmeleri gibi ilişkili sektörler yer almaktadır.
Havaalanı şehri gelişiminde, uygun çok türlü ulaştırma bağlantılarının inşası ve havaalanı şehrinin biçim ve işlevi ile tutarlı ticari faaliyetlerin konumlandırılması ile havaalanı şehri iş dünyasının ortaya çıkan gereksinimlerine, daha etkin kargo ve yolcu akışına ve kentsel alanların gelecekteki rekabetçiliğine önemli ölçüde katkıda bulunacaktır. Bu gelişmeler için havaalanı planlaması, şehir planlaması ve iş sahası planlamasının sinerji yaratacak biçimde optimize edilmesi gerekmektedir. Böylece gelişim, ekonomik açıdan etkin, estetik açıdan göze hoş görünür ve çevresel açıdan sürdürülebilir bir havaalanı şehri planlaması yapılmış olacaktır.
Referanslar
Güller, M., ve Güller, M. (2003). From Airport to Airport City. Gustavo Gilli; Kasarda, J. D. (2006). Airport cities and the aerotropolis. Chapel Hill: Kenan Institute of Private Enterprise, University of North Carolina; Kasarda, J. D. (2015). Welcome to Aerotropolis, the City of the Future. New Perspectives Quarterly, 32(3): 43-45; Kuyucak Şengür, F. (2018). 21.Yüzyılda Havaalanı İşletmeciliği. Eskişehir: Nisan Kitabevi; Wang, K. J., Hong, W. C., Chen, S. H., ve Jiang, J. T. (2011). Strategic development trend and key factors analysis of Airport City in Taiwan. Journal of Transport Geography, 19(4): 807-820.
Ayrıntılı bilgi için bakınız
Kasarda, J. D. (2008). The evolution of airport cities and the aerotropolis, Airport cities: The evolution: 1-39.