Türk Dil Kurumu’na göre gümrük, Rumca kökenli bir kelime olupb bir ülkeye giren veya bir ülkeden çıkan mal ve eşya üzerinden alınan vergi, bu verginin alınması işlemiyle uğraşan devlet kuruluşu ve sınır kapılarında denetim ve gözetim işlerinin yapıldığı yer şeklinde tanımlanmaktadır. Türk Dil Kurumu İktisat Terimleri Sözlüğü’ne göre, İngilizce Customs ve Duty kelimelerinden gelmektedir. Customs, Oxford sözlükte görevlilerin gelen malları, yolcuları veya valizleri kontrol ettiği, limanda, havaalanında veya sınırda bulunan yer ve Hükümet tarafından ithal mallar üzerine konan vergiler olarak açıklanmaktadır. Gümrük, “Sınırı geçen eşyanın gümrük işlemlerini gerçekleştiren ve vergilerini tahsil eden idareyi, gümrük idaresinin vazife gördüğü binayı, gümrük idaresinin coğrafi görev alanını, eşyanın yurda girişi (bazen yurttan çıkışı veya transit geçişi) esnasında gümrük idaresince tahsil edilen vergiyi veya bu konuları hükümlere bağlayan mevzuatı” ifade etmektedir. Gümrük kavramı genel olarak, Vergi, Resmî İdare ve Görev/Denetim Alanı olmak üzere üç anlamı karşılar.

Gümrük vergisi, eşyanın sınır aşan hareketi sonucu alınmaktadır. Gümrük vergileri, “İlgili mevzuat uyarınca eşyaya uygulanan ithalat vergilerinin ya da ihracat vergilerinin tümünü” ifade etmektedir (GK m.3/8-a). Burada Eşya deyimi ile Her türlü madde, ürün ve değer kastedilmektedir (GK m.3/23). “Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi’ne giren ve çıkan eşyaya ve taşıt araçlarına uygulanacak gümrük kuralları”4458 Sayılı Gümrük Kanunu ile belirlenmekte (GK m.1),“Gümrük vergileri, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte yürürlükte olan gümrük tarifesine göre” hesaplanmaktadır (GKm.15/1). Gümrük vergisinin, belli bir medeniyet düzeyindeki devlet benzeri toplulukların görüldüğü ilk çağ, doğu kültürlerine dayandığı ve en eski vergi türlerinden olduğu belirtilmektedir. Gümrük vergisi üzerinden alındığı eşyaya göre değişebilmekte olup üretim, tüketim, koruma, ticaret ve gelirin yeniden dağıtılmasına etki etmektedir. Gümrük vergisi, mali amacın yanı sıra devletin dış ticaret politikası amaçlarına hizmet eden bir iktisadi yük olarak da değerlendirilmektedir.

Gümrük idaresi, eşyanın yurda gelişi veya yurtdışı edilişinde gümrük mevzuatı çerçevesinde kontrollerini ve vergi tahsilatını yaparak gümrük işlemlerini sonlandıran hiyerarşik yönetim birimleridir. Türkiye’de Gümrük teşkilatı 1929 yılından beri devlet yapılanmasında yerini almış olup adı ve kapsamı zaman içinde değişmiştir. Gümrüklere ilişkin ilk uygulama 1929 yılında yürürlüğe giren 1499 sayılı Gümrük Tarifesi Kanunu'dur. 30.12.1929 tarihinde Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti, 1931’de Gümrük Muhafaza Umum Kumandanlığı, 1932’de Gümrük ve Tekel Bakanlığı, 1983’te Maliye ve Gümrük Bakanlığı, 1993 yılında ise Gümrük Müsteşarlığı oluşturulmuştur. Türkiye’nin Gümrük Birliği’ne girmesiyle Topluluk Gümrük Kodu’ndaki hükümlerin yansıtıldığı 4458 sayılı Gümrük Kanunu 1999 yılında yürürlüğe girdi. 2011 yılında gümrükler Gümrük ve Ticaret Bakanlığı adı altında yapılandırıldı. Son olarak Ekonomi Bakanlığı ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı 10.07.2018 tarihli ve 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile birleştirilerek “Ticaret Bakanlığı” halini aldı. Türkiye’de kara, demiryolu, deniz ve hava sınır kapılarının yanı sıra, serbest bölgede bulunan veya iç gümrük idaresi olan toplam 150 faal Gümrük Müdürlüğü hizmet vermektedir.

Yurtdışından gelen veya yurtdışına giden eşya ve taşıt araçlarının kontrol ve muhafaza edildiği Gümrük idaresinin denetim ve sorumluluğundaki alanlara Gümrüklü Saha denilmektedir. Gümrüklü Sahaların Gümrük Müdürlüğüne bağlı olması gerekmekle birlikte bitişik olması zorunlu değildir. Bu doğrultuda kurulan Antrepo ve Geçici Depolama Yeri işletmelerinin nitelikleri Gümrük Yönetmeliği'nde belirlendi. “Türkiye Gümrük Bölgesine gelen ve Bölgeden giden kara, deniz, hava ve demiryolu taşıtları gümrük gözetim ve kontrolüne tabidir” (GY m.72/1). Ticaret Bakanlığı, yolcu ve turistlerin ülkeye girişte ve çıkışta taşıyabilecekleri eşya, ziynet ve nakit ile taşıt araçlarına ilişkin güncel bilgileri Yolcular için Gümrük Rehberi Mobil Uygulaması ile yayınlamaktadır.