Gönüllü turizm alternatif bir turizm çeşididir. Bu turizm çeşidi önemli bir sosyo-kültürel değişimi temsil eder. Gönüllü turizm, temel olarak Grand Tour ile birlikte ortaya çıkan İngiliz ve Avrupa fenomenidir. Gönüllü turizm hareketliliği kapsamında düzenlenen ilk programlar 1950’li yıllarda İngiltere’de British Trust for Conversation Volunteers kapsamında başlatıldı. Daha sonraki dönemde bu akım, Avustralya ve Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere bir dizi ülkeye genişledi. Bugün ise Asya ve Afrika katılımcılarını da içerecek şekilde hızla büyümektedir.

Gönüllü turizmi kavramı, ziyaret edilen bölgede bulunan halka yardım etme, destinasyonun çevre düzenlemesini ve restorasyonunu yapma gibi etkinliklere katılmak amacıyla gerçekleştirilen seyahat olayını ifade eder. İsteğe bağlı olarak, ihtiyacı olan insanlara ve bölgelere bireylerin kendi zamanlarını ve gelirlerini kullanarak gerçekleştirdikleri seyahatler, gönüllü turizm kavramı içerisinde değerlendirilir. Gönüllü turizmi kavramı dünya genelinde koruma fonları veya projelerine katlım göstermeye ve sürdürülebilir bir toplumsal kalkınma için çalışmaya gönüllü olan bireyleri kapsamaktadır. Gönüllü turizmi kavramsal çerçevesinde gönüllülük ve seyahat kavramları iki temel boyut olarak ortaya çıkmaktadır. Gönüllü turizm kavramsal çerçevesi bir alanın veya yerel bir topluluğun ortamını geliştirmek için kurulan projeler üzerinde çalışmak için zaman ayıran ve seyahat eden gönüllü bireyler ile bu tür projelere katkıda bulunmanın içsel ödüllendirme sistemi olmak üzere iki temel alandan oluşmaktadır. Bu alanda çalışmalara öncülük eden ve turizm alanında çalışmaları olan yazarlar Wearing ve Neil (2000), Wearing (2001) ve Scheyvens’tir.

Gönüllü turizm hareketliliğine katılımdaki temel motivasyon içseldir. Bu motivasyonlar gidilen bölgede sosyo-kültürel olarak olumlu etki yaratmak, yardımlaşma niyetinde bulunmak, iyi niyet faaliyetlerine katılmak ve ekolojik iyileşmeye destek vermek olarak ifade edilmektedir. Gönüllü turizm hareketlerinde hem bireysel hem toplumsal kazanımlar söz konusudur. Bunlardan ilki, ziyaret edilen destinasyonda elde edilen kültürel, sosyal, ekonomik ve çevresel restorasyonlardır. İkinci olarak gönüllü bireylerde oluşan kişisel gelişim, kültürler arası anlayış ve tutum değişiklikleri ele alınmaktadır. Ayrıca birey gönüllü faaliyetlerde bulunduktan sonraki süreçte alışkanlıklarını, inançlarını, değerlerini, becerilerini ve ilgi alanlarını değiştirebilmektedir. Gönüllü turizm deneyimi, kişinin kendi özünü keşfetmesi ve kimliğini bulmasına yardım eden bir etmendir.

Gönüllü turizm hareketliliği yağmur ormanları ve bulut ormanları, biyolojik rezervler ve koruma alanları gibi çeşitli yerlere doğru gerçekleştirilebilir. Faaliyetlerin gerçekleştiği yaygın yerler arasında Afrika ve Güney Amerika’daki ülkeler bulunmaktadır. Faaliyetler, bilimsel araştırma (vahşi yaşam, toprak ve su), koruma projeleri, tıbbi yardım, ekonomik ve sosyal kalkınma (tarım, inşaat ve eğitim dahil) ve kültürel restorasyon gibi birçok alanda gerçekleşmektedir.