İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin üç ana biriminden birini oluşturuyor. Müze Yakın Doğu ülkelerinin eski uygarlıklarını tanıtan dünya müzeleri içinde önemli bir yere sahiptir. Bugün Eski Şark Eserleri’nin içerisinde sergilendiği bina, Osman Hamdi Bey tarafından 1883 yılında Sanayi-i Nefise Mektebi yani Güzel Sanatlar Akademisi olarak inşa ettirildi. Binanın mimarı daha sonra İstanbul Arkeoloji Müzeleri Klasik binasını inşa edecek olan Alexander Vallaury’dir. 1917 yılında içindeki akademinin Cağaloğlu’nda başka bir binaya taşınması üzerine bu bina müzeler müdürlüğüne tahsis edildi. 1917 yılından bu yana çeşitli aşamalardan geçti, 1974 yılında çağdaş müzecilik anlayışı içerisinde yeniden düzenlendi ve hizmete açıldı.

Dönemin müze müdürü Halil Edhem Bey, Yakın Doğu ülkelerinin eski kültürlerine ait eserleri Yunan, Roma ve Bizans eserlerinden ayrı sergilenmesinin daha uygun olacağını düşündü ve binanın Eski Şark Eserleri Müzesi olarak düzenlenmesini sağladı. Bu iş için Alman uzman Eckhard Unger davet edildi, 1917-1919 ve 1932-1935 yıllarında İstanbul’da çalıştı, müzenin teşhirini tamamladı ve eserler üzerine bir dizi yayın yaptı. Müze, İkinci Dünya Savaşı sırasında savunma amacıyla boşaltıldı, daha sonra Osman Sümer tarafından Unger’in ilkelerine göre yeniden düzenlendi. En son 1999-2000 yıllarında bakım ve onarımları yapılan Eski Şark Eserleri Müzesi 8. 09. 2000’de bugünkü haline kavuştu.

Eski Şark Eserleri Müzesi’nde, Anadolu ve Mezopotamya’da Yunan öncesi; Mısır ve Arap Yarımadası’nda İslam öncesi çağlara ait eserler sergileniyor. Bu eserlerin büyük çoğunluğu XIX. yüzyıl sonlarında başlayıp, Birinci Dünya Savaşı’na kadar devam eden arkeolojik kazılarda gün yüzüne çıkarıldı ve bu ülkelerin o zamanki hâkimi olan Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti olan İstanbul’a getirildi. Eski Şark Eserleri Müzesi İslamiyet Öncesi Arabistan Eserleri, Mısır Eserleri, Mezopotamya Eserleri, Anadolu Eserleri, Urartu Eserleri ve Çivi Yazılı Belgeler bölümlerinden oluşmakta ve anlatım bölgesel bir sınıflama ile yapılmaktadır. Arabistan Yarımadası, Mısır, Mezopotamya ve Anadolu kültürleri kendi tarihi gelişim süreci içinde sunulmaktadır. Akad Kralı Naramsi’nin Steli, Kadeş Antlaşması, İştar Kapısı gibi eserlerin yanı sıra, 75 bin tane çivi yazılı belgelerin tablet arşivi de bulunmaktadır.

Müzedeki birinci salonda sergilenen İslam öncesi Arabistan eserlerinin çoğunluğunu Güney Arabistan’dan gelen yapıtlar oluşturuyor. Aralarında az sayıda Kuzey Arabistan’da bulunmuş eserler yer almaktadır. Bu yapıtlar kazı buluntuları değildir. XIX. yüzyıl sonlarında J. Halevy ile E. Glaser gibi araştırmacılar tarafından keşfedildi ve Yemen Valisi İsmail Paşa ve Taiz Mutasarrıfı Cemil Paşa bunları toplattırarak 1880 yılında İstanbul’a yolladı. İkinci salonda kazı buluntuları, özel koleksiyonlardan gelen eserler ve rastlantı sonucu bulunmuş yapıtlardan oluşan Mısır eserleri sergilenmektedir. Fransız arkeolog E. Grebout’nun 1891 yılında Yukarı Mısır’da yaptığı kazılarda ortaya çıkardığı eserlerden bir kısmı, Hidiv Abbas Hilmi Paşa tarafından İstanbul’daki müzeye gönderildi. Filistin’de İngilizler tarafından yapılan kazılarda ortaya çıkan eserlerden bir bölümü de bu salonda sergilenmektedir. Anadolu ile Suriye’nin çeşitli yerlerinde ve İstanbul’da rastlantı sonucu ortaya çıkan eserler de bu salondaki koleksiyonun bir parçasını oluşturmaktadır.

Salon III-VI ise, Mezopotamya koleksiyonunun en büyük bölümünü oluşturur. Fırat ve Dicle ırmakları arasındaki topraklarda, Birinci Dünya Savaşı’ndan önce yapılan arkeolojik kazılarda ya da rastlantı sonucu ortaya çıkarılan eserler bu bölümde sergilenmektedir. Ayrıca Urartulara ait az sayıdaki eser de IV. Salonda sergilenmektedir. Bu eserler, Toprakkale’deki ilk kazılarda ortaya çıkarıldı. Yeni Sümer Çağı, Eski Babil Çağı, Orta Babil Çağı, Orta Asur Çağı ile Yeni Asur Çağı eserleri, IV numaralı salonda sergilenen diğer eserlerdir. V-VI numaralı salonlarda, MÖ VIII. yüzyıla ait Yeni Asur Çağı eserleri yer alıyor. Yeni Asur Çağı’na ait çeşitli kültür belgelerini V numaralı salondaki vitrinlerde görmek mümkündür.

Salon VII-IX’da, Birinci Dünya Savaşı öncesi yapılan kazılarda ortaya çıkarılan Anadolu menşeli eserlerin bir kısmı sergilenmektedir. Bu salonlardaki koleksiyonlarda yer alan Anadolu eserlerinin bazıları XIX. yüzyıl sonları ile XX.. yüzyıl başlarında, Anadolu ve özellikle Torosların güneyinde araştırma gezileri yapan Avrupalı bilim adamları tarafından keşfedildi. Daha sonraları yörenin yöneticileri tarafından bu eserler İstanbul’daki müzeye gönderildi. Bu bölümlerdeki Anadolu koleksiyonu İlk Tunç Çağı Hatti kültürüne, Orta Tunç Çağı Koloni devri yerleşmelerine, Eski Hitit, Hitit İmparatorluk ve Geç Hitit Krallıkları çağlarına ait eserlerden oluşmaktadır.

Ayrıca Çivi yazılı belgeler, bu müzede yer alan koleksiyonu oluşturan diğer önemli eserlerdir. Tarihi, hukuki, tıbbi, edebi, ekonomik, dini, okul tabletleri, özel ve tüzel mektuplar, matematik, astronomi ve sihir gibi konuları kapsayan bu belgeler çeşitli büyüklüklere ve çivi, silindir, prizma gibi çeşitli şekillere sahiptir. Tamamı 74 bini aşan bu tabletler, arşiv depolarında buluntu yerlerine göre koleksiyonlara ayrılmış halde, her koleksiyona ayrı numara ve simge verilerek kutulanmış bir durumda dolaplarda korunmaktadır.