Contarini, Ambrogio ve Seyahatnamesi
Seyyah ve Seyahatname Seyahatname
-
2020
Venedikli asil bir ailenin soyundan gelen Contarini, 1463 yılındaki Osmanlı-Venedik Savaşı başlayana kadar tüccar olarak İstanbul’da bulundu ve Osmanlı ile Venedik arasında savaşların başlamasıyla Venedik’e geri döndü. Contarini, 1470 yılında Aegeus adlı bir gemide I. Mehmet’in filosuna karşı yapılan bir deniz savaşına da katıldı. Venedik Cumhuriyeti Osmanlı Devleti’ne karşı yeni bir cephe açmanın yollarını aradı. Bu nedenle Akkoyunlu Uzun Hasan’ı savaşa ikna etmek ve Venedik ile Akkoyunlular arasında ittifak sağlamak amacıyla Ambrogio Contarini görevlendirildi. Yani Contari’nin amacı Akkoyunlu Uzun Hasan’ı savaşa teşvik ederek, eş zamanlı olarak Osmanlı topraklarına saldırılması için ikna etmekti. Contarini ile eş zamanlı olarak ateşli silah temini ve bunların eğitimini verecek olan subaylar ile birlikte Josaphat Barbaro da gönderildi. Ancak, denizyolu ile Kıbrıs’a vardığında Osmanlı Devleti’nin Karaman ülkesini ele geçirdiğini haberini alınca silahları geri yollayarak karayolu ile yoluna devam etti.
1474 yılının Şubat ayında Venedik’ten yola çıkan Contarini, Orta Avrupa, Beyaz Rusya ve Gürcistan ülkelerinden geçerek Ağustos ayında Tebriz’e ulaştı. Contari’nin yolculuğu esnasında yaşadığı tehlikeler İran’a vardığında da devam etti. Tebriz’e ulaştığı zaman Uzun Hasan’ın oğlu Uğurlu Mehmet, babasına karşı ayaklanarak Şiraz şehrini ele geçirdi ve bundan dolayı şehir tehlikeli bir durumdaydı. Kendisi de böyle bir dönemde Tebriz’de şüphe ile karşılandı. Bu karışıklıklar dolayısıyla ilk etapta Uzun Hasan ile görüşemedi ve Uzun Hasan’ın oğlu Maksud Bey’in huzuruna çıkmışsa da beklediği ilgiyi göremedi. Daha sonra nihayet Kadıaskeri ile görüşerek Uzun Hasan ile görüşmek üzere yola çıktı. 22. 09. 1474’te başlayan bu yolculuğunda, Contarini Kum şehrine vardığında hastalandı. Kadıasker onu bu şehirde bırakarak daha sonra güvenle seyahat edeceği garantisini verdi. Bir müddet dinlenen elçilik heyeti 30 Ekim’de nihayet İsfahan’a ulaştı. Contarini İsfahan’da Josaphat Barbaro ile karşılaştı ve bu karşılaşmaya ikisi de çok sevindi. Yolculuk boyunca çektikleri sıkıntılar hususunda dertleşti ve daha sonra ikisi birlikte Uzun Hasan ile görüşmeye gitti. Uzun Hasan burada tuhaf bir şekilde Barbaro’ya nispetle Contarini’ye fazla bir itibar göstermedi. Bunun nedeni olarak Uzun Hasan’ın Osmanlılara karşı yeni bir savaşa çok fazla istekli olmaması veya daha önce Venedikliler tarafından verilen vaatlerin tam anlamıyla yerine getirilememesi söylenebilir.
Contarini, 1475 yılının Haziran ayında Tebriz’e döndüğünde Uzun Hasan ile ciddi bir görüşme yapamadı ve Osmanlılar ile savaş konusunda şahtan net bir söz ve adım görmedi. Aynı dönemde Burgundy Dükü elçisi de aynı taleplerle geldi. Uzun Hasan Contarini ve elçiden krallarına Osmanlılara karşı savaş hazırlığında olduğu mesajını götürmeleri için ülkelerine dönmeleri isteğinde bulundu. Contarini, Uzun Hasan’dan net bir taahhüt elde edemediği için bu talebi reddetti. Bu davranışı karşısında Uzun Hasan hiddetlendi ve Contarini’ye İsfahan’da yaşadığını ve kendisiyle Tebriz’e gelerek ülke hakkında bilgi sahibi olup savaş hazırlıklarına şahit olduğunu ifade etti. Osmanlılara karşı savaşma niyetinde olduğunu Hıristiyan krallara bildirmesi gerektiğini söyleyerek ülkesine dönmesi konusunda ısrarcı oldu. Bunun sonucunda, Contarini geldiği güzergahtan geri dönmek için hazırlıklara başladı. Josaphat Barbaro ile vedalaşan Contarini görevini tam anlamıyla yerine getirememenin üzüntüsü içinde Tebriz’den ayrıldı. Aynı zamanda bu yolculukta yanında Burgundy Dükü’nün elçisi Rahip Friar Lodovico da Bologna, Moskova Dükü’nün elçisi Marco Rosso ve Uzun Hasan’ın Avrupalı krallara gönderdiği Türkmen elçiler de bulunmaktaydı. Bu elçi heyeti 1475 yılının Haziran ayı sonbaharında Tebriz’den ayrıldı. Gürcistan ve Mengrelia topraklarında büyük zorluklarla yolculuktan sonra denizyolu ile Kefe’ye gitmek için Fasso’ya geldiklerinde Kefe’nin Osmanlılar tarafından ele geçirildiklerini öğrendiklerinde büyük hayal kırıklığına uğradılar. Bu durumda elçilik heyeti takip edecekleri güzergâh konusunda ayrılığa düştüler. Burada Contarini derin bir üzüntüye ve kaybolmuşluk hissine kapıldı. Daha sonra Contarini yolculuğunda, Fasso’da bulduğu kılavuzların yardımıyla Gürcistan ve Mengrelia topraklarına geri döndü. Bundaki amacı en azından daha güvenli olduğu Tataristan topraklarına ulaşmak ve yoluna oradan devam etmekti.
Contarini daha sonra Şamahı üzerinden Derbend’e ulaştı ve orada büyük güçlüklerle Hazar’ı geçerek Astrahan’a vardı. Burada Moskova’ya gitmekte olan bir kervana katılarak Moskova’ya vardı. Bu yolculuğunda parasız kaldığından büyük ölçüde borçlandı ve bu nedenle Moskova’dan ayrılamadı. Daha sonra Moskova Dükü'nün görevinin önemini anlamasıyla borçları affedildi ve ülkesine geri dönmesine izin verildi. Nihayet Contarini Litvanya, Polonya ve Almanya topraklarını aşarak ülkesine 1477 yılının Nisan ayı başlarında ulaştı. Daha sonra Venedik Konsili’nde yaptığı seyahat ve Uzun Hasan ile görüşmelerinin sonuçlarını anlatan konuşma yaptı.
Contarini’nin seyahatnamesi dokuz bölümden oluşuyor. İlk iki bölüm Akkoyunlu ülkesi İran’a kadar olan yolculuğu; üçüncü ve dördüncü bölümler İran’daki yaşadıkları ve Uzun Hasan ile yaptığı görüşmeleri; diğer bölümler ise dönüş yolculuğundaki yaşananları içeriyor. Seyahatnamesini yazma amacı olarak halkın ve entelektüel kesimin doğu ülkeleri hakkındaki merakını gidermek; yaptığı yolculuğun zorlukları, gördüğü şehirler ve yollar hakkında bilgi vermek olduğunu belirtiyor. Anlattığı olayların kendisi ile aynı dönemde seyahat eden Josaphat Barbaro ile benzerlik göstermesi eseri değerli kıldı. Aynı zamanda Osmanlı-Akkoyunlu mücadelesinde Venedik’in de bu mücadelede nerede durduğunu göstermesi bakımından önemlidir.
Contari’nin seyahatnamesi ilk olarak Vicenza’da Questo e el Viazo de Mister Ambrogio Contarin Ambassadore de la Đllistrussimasignoria de Venesia al Signor Uxuncassan Re di Persia ismiyle 1486 yılında yayımlandı. İkinci baskısı ise 1524 yılında yapıldı. Bu baskıda bu seyahatnâme Itinerario del Magnifico et Clarissima Messer Ambrogio Contarini adı ile; daha sonra 1873 yılında Hacluyt Society külliyatında İngilizce olarak yayımlandı.
Referanslar
Bertotti, F. (1993). Ambrogio Contarini, Encyclopedia İranica, V-VI, Californiya.; Caterino Z. ve Ambrogio C. (2016). Uzun Hasan ve Fatih Mücadelesi Döneminde Doğu’da Venedik Elçileri Caterino Zeno ve Ambrogio Contarini’nin Seyahatnameleri (Çev. T. Gündüz). İstanbul: Yeditepe Yayınevi; Köse, B. A. (2009). Ortaçağ Seyahatnamelerinde Trabzon-Erzurum Güzergâhı, Erzincan ve Kars (Coğrafi, Siyasi, Ekonomik ve Kültürel Açıdan İncelenmesi) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.