Bienal (biennial), en yalın ifadeyle sanat ve kültür alanlarında iki yılda bir düzenlenen organizasyondur. Daha geniş bir ifadeyle bienal, bir komite tarafından değerlendirilen eserlerden oluşan ve iki yılda bir gerçekleştirilen geniş katılımlı sanat etkinliğidir. Çağdaş sanata özgü bir terim olan bienal, etimolojik köken itibariyle 1930’lar ile tarihlenmektedir. Kelimenin, iki yılda bir anlamına gelen İtalyanca biennalekelimesinden geldiği düşünülmektedir.

Bienal teriminin önemi, çağdaş sanat dünyasını anlamlandırmadaki kritik rolünden ileri gelmektedir. Terry Smith; bienalleri, dünya çağdaş sanatının bir göstergesi olarak tanımlamakta ve hem eğlenceli hem öğretici hem de rekabetçi bir nitelik arz ettiklerine dikkat çekmektedir. Bir sanat sergileme şekli ve geleneği olan bienal, tanımı ve kapsamı gereği geniş ve muğlak bir nitelik arz etmektedir. Geniştir, çünkü; sanat, iletişim, turizm, ekonomi, pazarlama, siyaset, sosyoloji, uluslararası ilişkiler ve mimari gibi birçok disiplin ile ilgilidir. Muğlaktır, çünkü; yaratıcılığa ve özgürlüğe açık doğası ile çağdaş sanatın gelişimine koşut olarak evrilmektedir.

Başlangıçta plastik sanatlar için kullanılan bienal terimi; günümüzde grafik, tasarım, mimarlık gibi farklı alanları da kapsamaktadır. Geleneksel sergi ve fuar anlayışından farklı bir anlam ifade eden yeni bienaller, dijital deneyim ve enstalasyonların ön plana çıktığı özgün etkinlikler olarak değerlendirilmektedir. İki yılda bir düzenlenmesi, çağdaş sanatı temel alması, organizasyonunda bir küratörün ya da küratör ekibinin görev alması, sergilenecek yapıtların bir komite tarafından değerlendirilerek seçilmesi, sanatın teknoloji ve yenilikler ile buluşmasına olanak sağlaması bienalin ayırt edici özelliklerindendir.

Tarihsel süreç bağlamında ele alındığında dünyada ilk bienal, 1895 yılında Venedik’te düzenlendi. Venedik Şehri Uluslararası Sanat Sergisi adı altında gerçekleştirilen bu bienal, bugün hala bienalin ana mekanlarından biri olarak kullanılan Giardini’de gerçekleştirildi. Tek sayılı yıllarda Haziran ve Kasım ayları arasında düzenlenen Venedik Bienali; Avrupa sanatına ve Avrupalı sanatçılarına yönelik bir etkinlikken, zamanla tüm dünyaya ve kültürlere yönelik bir etkinliğe dönüştü. İlk olması ve uzun süreden bu yana düzenlenmesi nedeniyle dünyanın en ünlü ve en büyük bienali olan Venedik Bienali, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından 1948 yılında tekrar düzenlendiğinde diğer tüm bienaller için esin kaynağı oldu.

Çağdaş sanatın önemli etkinliklerinden biri olan bienal, küreselleşmenin de etkisiyle 1990’lardan itibaren tüm dünyada resmileşti ve yaygınlaştı. Öyle ki günümüzde bienal patlaması -biennal boom- yaşanmakta ve bu süreç bienalleşme -biennialisation- olarak adlandırılmaktadır. Biennial Foundation tarafından oluşturulan bienal dizini, Mayıs 2021 itibariyla 279 aktif bienal listelemektedir. 1951 yılından bu yana düzenlenen Sao Paolo Bienali, 1973 yılından bu yana düzenlenen Sidney Biennali, 1984 yılından bu yana düzenlenen Havana Biennali, 1995 yılından bu yana düzenlenen Gwangju Bienali, 1996 yılından bu yana düzenlenen Manifesta ve 1955 yılından bu yana beş yılda bir düzenlenen Documenta bu kapsamda örnek verilebilmektedir.

Dünya genelinde tüm coğrafyalara yayılmış olan bienaller; yerel, bölgesel, ulusal olmak üzere çeşitli kapsamlarda ile ölçeklerde düzenlenebilmektedirler. Konum ve ölçeklerinden hareket ederek üçüncü dünya bienalleri, çevre bienalleri ve mikro-bienaller gibi bienal sınıflandırmalarından söz etmek mümkündür.

Türkiye’de ilk bienal, 1987 yılından bu yana her iki yılda bir İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı -İKSV-tarafından düzenlenen İstanbul Bienali’dir. İlk bienal, Uluslararası Çağdaş Sanat Sergileri adı altında Beral Madra’nın koordinatörlüğünde düzenlendi. Dünyanın en prestijli bienallerinden biri olarak kabul edilen İstanbul Bienali’nin amacı, İKSV tarafından farklı kültürlerden sanatçılar ve izleyiciler arasında görsel sanatlar alanında bir iletişim ortamı oluşturmak olarak açıklamaktadır. Bu bağlamda 2021 yılına dek düzenlenen 15 bienal ile güncel sanatın yeni eğilimlerinin bir araya getirilerek izleyiciye sunulmasına, sanat çevreleri, sanatçılar, küratörler ve sanat eleştirmenleri arasında uluslararası bir kültür ağının kurulmasına aracılık edildi.

Türkiye’de; İstanbul Bienali’nin yanı sıra 2006 yılından bu yana düzenlenen Sinop Bienali, 2008 yılından bu yana düzenlenen Çanakkale Bienali, 2010 yılından bu yana düzenlenen Mardin Bienali ve 2012 yılından bu yana düzenlenen İstanbul Tasarım Bienali de bulunmaktadır.