Anadolu - Suriye - Mısır Seyahatnamesi (Numanî)

Seyyah ve Seyahatname Seyahatname

Hindistan’ın A’zamgarh bölgesine bağlı Bindûl’de doğan Şiblî Numanî’nin asıl adı Muhammed’dir. Devrin önemli âlimlerinden İslami ilimler, Arap ve Fars edebiyatı eğitimi alan Numanî, uzun yıllar Arapça ve Farsça dersleri verdi. Tarih, edebiyat ve düşünce tarihiyle ilgilendi. Tarihe duyduğu merak onu İslam dünyasındaki büyük kütüphaneleri dolaşmaya yöneltti. Bu amaçla Türkiye, Suriye ve Mısır’ı ziyaret etti. Seyahatin görünüşteki amacı; Numanî’nin yazmayı planladığı İslam Kahramanları adlı eser için kendine yardımcı olacak kaynaklara ulaşabileceği kütüphaneleri ziyaret etmekti. Bu maksatla 1892 yılının Mayıs ayında İstanbul’a gelen Numanî, İstanbul, Beyrut, Kudüs, Kahire gibi önemli kentleri ziyaret etti. Numanî, yaptığı seyahatin sadece bir meraklının bilgi edinmesi tarzında yapılmış bir yolculuk olduğunu, seyahati esnasında karşılaştığı olaylarda da pek öyle harikuladelik bulunmadığından bir seyahatname kaleme almak gibi bir düşüncesi bulunmadığını belirtti. Ancak ülkesine döndükten sonra dostlarının ısrar ve telkinleri sebebiyle bir seyahatname yazarak karşılaştıkları ve gördüklerini kaleme almaya karar verdi.

Numanî seyahatnamesinde, gezip gördüğü şehirlerin genel durumunu, görülecek yerlerini, eğitim faaliyetlerinin nasıl yürütüldüğünü, yüksekokul, fakülte ve diğer okulların eğitim düzeylerini ve o ülkedeki değerini, yatılı sistemi, öğrencilerin disiplin ve düzenini, kız çocuklarının eğitimini, yazarları ve eserlerini, kütüphaneleri, gazete ve dergileri, ünlü paşalarla ve ülkenin önde gelen şahsiyetleriyle yaptığı görüşmeleri, Türklerin ve Arapların ahlaki yapılarını ve adetlerini anlattı. Ayrıca zaman zaman da kendi duygularını, hatıralarını ve İslam ümmetinden neler beklediğini kısa sözlerle anlatmaya çalıştı. Numanî, Avrupalı pek çok yazarın İslam ve Türkler hakkında nefret ve kin söylemleri içeren propaganda amaçlı eserler kaleme aldıklarını belirterek Türkler hakkında yapılan yanlış propagandaları ortaya dökmek istediğini ifade etti. Türkler ve Osmanlı hakkında yazılan seyahatnameler genellikle Batılı yazarlar tarafından ve çoğunlukla oryantalist bir bakış açısıyla kaleme alındı. Numanî, Hintli bir Müslüman olarak İslam’ın son kalesi olarak addedilen Osmanlı Devleti hakkında bilgi edinmek istedi. O’nun, Osmanlı Batılılaşmasına bakışı, yenileşmede üstünlük olarak gördüğü özellikler ile geleneksel İslam aydınları, eserleri ve kurumlarına duyduğu ilgi önemlidir. Bu bakımdan seyahatnamesi ayrı bir değer taşımaktadır. II. Abdülhamit’in Panislamizm politikaları kapsamında Güney Asya Müslümanları ile Osmanlı Devleti arasındaki ilişkileri geliştirmeye çalıştığı bir dönemde Numanî’nin seyahati Hintli Müslümanlar ile İslam ülkeleri arasındaki iletişim ve işbirliğini geliştirmeye yönelik olarak değerlendirilebilir. Ancak kendisinin faaliyetleri İngilizler tarafından takip edildiği için seyahatnamesini belli bir ölçüye kadar kaleme aldı, önemli görüşme ve temaslarını gizledi. Numanî’nin seyahatten dönüşü Hintli Müslümanlar tarafından yoğun ilgi gördü, özellikle ileri gelen bilim ve siyaset adamları onun izlenimlerini öğrenmek için toplantılar düzenledi. Bütün bunlar Şiblî Numânî’nin, İngilizler tarafından yasaklı hale gelmesine sebep oldu, İstanbul’u ziyareti sırasında II. Abdülhamit tarafından verilen Mecidi Nişanını kullanması yasaklandı.

Yararlanılan Kaynaklar

Ahmad, A. (2010). Şiblî Nu’mânî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt-39 (ss. 126-127); Çiftsüren A. (2018). Şiblî Numânî’nin Seyahatnamesinde II. Abdülhamid ve Gazi Osman Paşa, Doğu Araştırmaları, 18: 5-16.; Eraslan, C. (2009). II. Abdülhamit ve İslam Birliği. İstanbul: Ötüken Neşriyat.; Numânî, Ş. (2018). Anadolu-Suriye-Mısır Seyahatnamesi (Çev. Y. Karaca). İstanbul: Dünya Bizim Yayınları.; Yıldız, N. (2017). Osmanlı’nın Doğusundan Batı’nın Doğusuna Bakmak: Hindistanlı Alim Şiblî Numânî’nin Seyahatnamesinde Osmanlı-İngiliz-Hindistan İlişkileri Açısından Yenileşme ve Pan-İslamizm, Sosyologca, (13-14): 91-100.