Alp, Sedat, Prof. Dr.
Kişi Akademisyen Arkeolog İş ve Meslek Akademisyen
(1911 -2002)
Maddeye katkıda bulunan yazarlar:
Sedat Alp, 1913 yılında Selânik civarında yer alan Karaferye'da doğdu. Sedat Alp ve ailesi Milli Mücadele’nin ardından yaşanan nüfus mübadelesi ile birlikte ilk önce İzmir’e ardından İstanbul’a ve son olarak da Akhisar’a yerleşti. İlkokula Akhisar'da gitti. Liseyi Fevziyat ve Boğaziçi Lisesi’nde bitirdi. Bu sırada hem Mülkiye hem de Tıbbiye sınavlarını kazanan Sedat Alp, 1932 yılında yapılan Avrupa İmtihanı da kazanarak devlet tarafından Almanya’ya gönderildi. Prof. Dr. Schachermayer’ın Hitit ve Eski Yunan üzerine verdiği bir konferans sonrası Hititoloji okuma kararı veren Alp, Almanya'da Leipzig ve Berlin Üniversitelerinde Eski Çağ Tarihi, Hititoloji, Eski Anadolu Dilleri ve Kültürleri, Sümeroloji ve Akadistik ve Arkeoloji öğrenimi gördü. 1940 yılında doktora sınavını vererek yurda döndü, 1941 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Hititoloji asistanlığına, aynı yıl Doçentlik imtihanını vererek Hititoloji Doçentliğine tayin edildi. 1949 yılında Hititoloji Profesörlüğüne yükseldi. 1951 yılında Ferzan Hanım ile evlendi. Bu evlilikten; Orhan ve Mehpare isminde iki çocukları oldu. 1955 - 1957 yılları arsında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin Dekanlığı görevini yürüttü.1957 yılında uzun çalışmalar sonucunda “lituus” kelimesinin Hitit metinlerindeki karşılığını “GISkalmus” olarak buldu. Bu çalışma Hititoloji için büyük bir adım olarak kabul edildi. 1958 yılında Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Hititoloji Kürsüsüne Ordinaryüs Profesör olarak atandı. Bu süreç içerisinde; hem yurtiçinde hem de yurtdışında akademik çalışmalarını hızla sürdüren Sedat Alp, 1962 yılında bilim dünyası açısından çok önemli olan bir olaya daha imza attı, daha önce sadece Boğazköy ve Lazkiye’de bulunan küçük Hitit heykelciğinin (Fırtına Tanrısı Heykeli) bir örneğini Amasya Doğantepe’de bulunmasını sağladı.1982 - 1983 yılları arasında Türk Tarih Kurumu Başkanlığı yaptı. 1990 yılında Sedat Alp’in başkanlığında Çorum’da Uluslararası Hititoloji Kongresi yapıldı. Bu kongrenin devamının olması ve münavebeyle bir defa Türkiye’de bir defa diğer ülkelerde toplanması kabul edildi. Uluslararası Akademiler Birliği’nde Türkiye’yi temsil etti. Almanya, ABD, Çekoslovakya, Fransa, İngiltere, İsviçre, İtalya ve Japonya’da konferanslar verdi, konuk öğretim üyesi olarak görev aldı. Türkiye’nin ilk Hititoloğu Sedat Alp, 9 Ekim 2006 tarihinde vefat etti.
Başlıca eserleri: Alp S.(1940). Untersuchungen zu den Beamtennamen im Hethitischen Festzeremoniell. Leipzig : Otto Harrassowitz; Alp S.(1947). Hitit Kanunları Hakkında. Ankara Türk Tarih Kurumu Yayınları; Alp S. (1947). Hitit Kıralı IV. Tuthaliya'nın Askerî Fermanı, Belleten, XI/43: 383-414; Alp S. (1948). Hitit Metinlerinde GIŠ kalmuš "Lituus" ve HUB.BI "küpe", Belleten, XII/46: 301-319 ; Alp S. (1950). Hitit Hiyeroglif Mühür ve Kitabelerindeki Bazı Şahıs Adlarının Okunuşları Hakkında. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil, Tarih - Coğrafya Fakültesi Yayınları; Alp S. (1972). Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları; Alp S. (1983). Beitrage Zur Erforschung Des Hethitischen Tempels. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları; Alp S. (1999). Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans: Hitit Çağında Anadolu'da Üzüm ve Şarap.Ankara: Kavaklıdere Kültür Yayınları; Alp S.(2000). Hitit Çağında Anadolu Çiviyazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar. Ankara: TUBİTAK Yayınları; Alp S.(2002). Hitit Güneşi. Ankara: TUBİTAK Yayınları.
Referanslar
Gülen, T. (2016). Cumhuriyet İle Birlikte Anadolu’ya Işık Tutanlar; Arif Müfid Mansel, Ekrem Akurgal, Halet Çambel ve Sedat Alp, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (2): 1015-1028; Kağnıcı, Gökhan. (2016). Türkiye'de Eskiçağ Tarihçiliği ve Sedat AIp. İçinde; A. Şimşek), Türk Tarihçileri. Ankara: Pegem Akademi: 85-103; Süslü, A. (1986).Dil- Tarih ve Coğrafya Fakültesi 50 Yıllık Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları; Şarman, K. (2008). Türk Promethe’ler Cumhuriyet Öğrencileri Avrupa’da (19251945) (Üçüncü baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
-
2020
Selanik’te Vermio Dağları'nın eteklerinde bulunan Karafeye’de doğdu (1913). Ailesiyle birlikte Cumhuriyet'in ilk yıllarında yaşanan nüfus mübadelesi neticesinde ailesi ile birlikte önce İzmir’e ardından İstanbul’a ve nihayetinde Akhisar’a yerleşti. İlkokulu Akhisar’da lise eğitimini İstanbul’da Fevziati Lisesi’nde (Boğaziçi Lisesi) tamamladı. Lise eğitiminin ardında eğitimini yurtdışında sürdürmeye karar verdi. Sedat Alp, 1930’lu yılların başında tarih, eskiçağ dilleri ve kültürleri, antropoloji ve arkeoloji alanlarında yetişmeleri için yurtdışına gönderilen araştırmacılar arasında yer almaktadır. Avrupa sınavlarını kazandıktan sonra Almanya’da önce Schulpforta gitti (1932). Burada, Almanca, Klasik Yunanca ve Latince eğitimi aldığı sırada Maarif Vekili Reşit Galip Bey’in bir mektubunda kendisine Eski Anadolu uygarlıkları konusunda eğitimine devam etmesi yönünde tavsiyede bulunması üzerine öğrenimini bu yönde sürdürdü. Bu nedenle Berlin Üniversitesi’ne kaydolan Sedat Alp, buradaki eğitimi sırasında F. Schachermayer’in Hititler ve Yunanistan’ın eski sakinleri Akhalar üzerine verdiği konferanstan etkilenerek Hititoloji alanında eğitimini devam ettirmeye karar verdi ve bunun üzerine eğitimine Leipzig Üniversitesi'nde Hititoloji kürsüsünde devam etti. Leipzig ve Berlin üniversitelerindeki eğitimi sırasında alanlarının en seçkin isimlerinden Eskiçağ Tarihi, Eski Anadolu Dilleri ve Kültürleri, Sumeroloji ve Arkeoloji dersleri aldı.
H. Ehelof’un danışmanlığında başladığı Hitit Bayram Ritüellerinde Memur Adları başlıklı çalışmasını tamamlayarak doktor unvanını aldı. Almanya’da çeşitli üniversitelerde sürdürdüğü eğitimi sırasında Türkiye’de çeşitli arkeolojik alanlarda staj yapmış ve keşif gezilerine katıldı. Yurda dönmesinin ardından Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Hititoloji kürsüsünden asistan olarak çalışmaya başladı (1940). Aynı yıl doçentliğe atanan Sedat Alp, Hititoloji alanında profesörlük ve 1958 yılında da ordinaryüs profesörlük unvanını aldı (1949).
Birçok idari görev üstlenen Sedat Alp, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin dekanlığını yaptı (1956-1958). Türk Tarih Kurumu’nda üye olarak seçildi (1958), uzun süre sürdürdüğü yönetim kurulu üyeliği, asbaşkanlık ve genel sekreterlik görevlerinin ardından 1982-1983 yılları arasında kurumun başkanlık görevini yürüttü. Türk Tarih Kurumu’ndaki görev süresi boyunca gerçekleşen Türk Tarih Kongreleri'nin düzenlenmesinde önemli katkıları oldu ve Uluslararası Akademiler Birliğine kurum temsilcisi olarak birçok kez katıldı. 1981 yılında 40 yıldan fazla süredir çalıştığı Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Hititoloji kürsüsünden emekli olduktan sonra vefat ettiği 2006 yılına kadar akademik çalışmalarına ara vermeden devam etti.
Sedat Alp, çoğunlukla, Hititçe çivi yazısı ve hiyeroglif yazısına dayalı filolojik ve epigrafik incelemeleri ile Hitit kültür ve medeniyetinin anlaşılması; yazı, dil, kültür ve sanatı gibi konulara bazı yönlerden açıklık getirilmesini sağladı. Sözü edilen alanlarda yaptığı araştırma ve incelemeleri içeren çok sayıda makaleleri ve kitapları yayınlandı. Sedat Alp bu çalışmalarında bazı Hititçe kelimelerin karşılığını ilk kez ortaya koyduğu gibi; tartışmalı olan bazı Hititçe kelimelerin kesin olarak anlaşılmasını da sağladı.
Hitit tasvir sanatında kralların elinde tutuğu objenin (asa) Hititçe karşılığının GIŞkalmuş olduğu ve Sumerce NAM.RA kelimesinin Hititçe karşılığının arnuwala olduğunun anlaşılması Sedat Alp’in çalışmalarıyla saptanabildi. Bunun yanında Hitit dönemine ait bazı özel kap-kacak isimleri, saray, tapınak, sunak isimlerinin Hititçe karşılıklarının ne olduğu konusunda katkı veren çalışmalar yaptı.
Sedat Alp’in önemli çalışmaları arasında bazı Hitit kentlerinin yer adları tayini de bulunmaktadır. Bunlardan biri Tokat ili sınırları içinde bulunan Maşat Höyük’ün Hitit dönemindeki adının Tapigga olduğunun bu kentte yapılan kazılarda bulunan tabletlerin Sedat Alp tarafından incelenmesi sonucu anlaşılmasıdır. Diğer taraftan uzun yıllardır üzerinde tartışılan ve sonuca bağlanamayan, Kaniş kentinin diğer adının Neşa olduğu konusunda tartışmaları ortadan kaldıran çalışma da Sedat Alp tarafından yapıldı. Bunların dışında Zile ve Çekerek ırmaklarının Hititçe karşılığı, İnandıktepe’nin adının Hanhana olabileceği konusunda yaptığı çalışmalar, Sedat Alp’in Hitit dönemi yer adlarının belirlenmesi konusunda yaptığı önemli çalışmalar arasındadır. Bazı hiyeroglif ideogramlarının karşılığının ne olduğu konusunda da önemli çalışmaları bulunan Sedat Alp’in, Hititlerin Asur Ticaret Kolonileri Çağı’ndan beri Anadolu’da var oldukları yönündeki öneriside Hititolog ve Eskiçağ tarihçileri tarafından büyük kabul gördü.
Filoloji çalışmalarının yanı sıra Konya-Karahöyük’te 1953 yılında başlayıp, aralıklarla 1959, 1967-1970 yıllarında devam ettirdiği arkeolojik kazılar Eski Anadolu tarihinin MÖ ikinci bin yılın başındaki durumunun anlaşılması, dönemin sanat ve gliptik anlayışlarının belirlenmesi açısından önemli katkılar yaptı. Sedat Alp‘in Konya-Karahöyük kazılarından elde edilen mühürlerle ilgili kapsamlı bir çalışması, uzun yıllar boyunca çeşitli seviyelerde görevler üstlendiği Türk Tarih Kurumu tarafından yayınlandı.
Sedat Alp’in Hitit dili, kültürü, tarihi ve sanatı konularında yaptığı çalışmalar farklı ülkelerde meslektaşları tarafından yakından takip edildi. Yanı sıra bu çalışmalarıyla elde ettiği saygın konumu birçok ulusal ve uluslar arası ödül, nişan ve üyelikler ile teyid edildi. İtalya Cumhurbaşkanı’nın Commendatore Nişanı (1957), Federal AImanya Cumhurbaşkanı’nın Liyakat Nişanı (1972), Paris College de France Madalyası (1980), İtalya Cumhurbaşkanı’nın Grande Ufficiale Nişanı (1991) aldığı bazı uluslarası ödül ve nişanlar arasındadır. Bunun dışında Türkiye Tanıtma Vakfı Ödülü (1992), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Onur Ödülü (2001-2002), Orta Doğu Teknik Üniversitesi Arkeoloji Topluluğu Onur Ödülü (2001)ve Aydın Doğan Vakfı Arkeoloji Ödülü (2003) yurtiçinde kendisine verilen ödüller arasındadır. İstanbul Üniversitesi Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü’nün (1994) ve Türkiye Bilimler Akademisi (1994) şeref üyeliğini yapan Sedat Alp’in en önemli faaliyetlerinden biri de uluslararası alanda saygın bir yere sahip olan Uluslararası Hititoloji Kongresi'nin ilk düzenleyicisi olmasıdır. Aynı zamanda bu kongrenin Çorum’da yapılan birinci üçüncü ve beşincisinin başkanlığını da yaptı. Hititlerin başkentlerinin bulunduğu Çorum ilinin tanıtılmasına yaptığı katkılardan dolayı 1996 yılında kendisine Çorum Fahri hemşeriliği belgesi verildi. Bunun yanı sıra Avrupa’nın çeşitli üniversitelerine misafir öğretim üyesi olarak davet edildi ve çeşitli dersler ve konferanslar verdi.
Referanslar
Dündar, C. ve Sevinç F. (2004). İlk Türk Hititoloğun Yaşam Öyküsü, Sedat Alp. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları; Gülen, T. (2016). Cumhuriyet İle Birlikte Anadolu’ya Işık Tutanlar; Arif Müfid Mansel, Ekrem Akurgal, Halet Çambel ve Sedat Alp”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (2): 1015-1028; Kağnıcı, G. (2016). Türkiye’de Eskiçağ Tarihçiliği ve Sedat Alp. İçinde; A. Şimşek (Editör), Türk Tarihçileri (ss. 85-103). Ankara: Pegem Yayınları; Süel, A. (2007). Ord. Prof. Dr. Dr. h. c. Sedat AIp (1. 01. 1913 - 9. 10. 2006), TÜBA-AR, X: 15-26.