Ali b. Ebû Bekir el-Herevî Seyahatnamesi “Kitâbü’l-İşârât ilâ Ma’rifeti’z-Ziyârât”

Seyyah ve Seyahatname Seyahatname

Musul’da Hicrî 542 (1147-1148) yılında dünyaya gelen Şafii bir alimdir. Eğitimini tamamladıktan sonra Bağdat Abbasi Halifeliği ve Eyyûbî Devleti ile ilişkilerde bulundu, elçilik ve danışmanlık görevlerini yaptı. Herevî, Abbasi halifesi tarafından hisbe teşkilatı başına getirildi. Selâhaddîn Eyyûbî’nin de hizmetinde yer alan Herevî, daha sonra Selâhaddîn Eyyûbî’nin oğlu Halep emiri Melik ez-Zâhir el-Gâzî ile yakın ilişkilerde bulunup onunla çalıştı. el-Gâzî onun için bir Şafii medresesi (el-Medresetü’l-Hereviyye) inşa ettirdi, Herevî de burada ders verdi. O, imaretlerinin masrafları için vakıflar da tesis etti. Herevî, 1192’de Kıbrıs’tayken Haçlılar onun da içinde bulunduğu kafileyi soydu, bu sırada Herevî’nin de kitaplarına el konuldu. Durumdan haberdar olan İngiltere Kralı Aslan Yürekli Richard kitaplarını iade edip kendisiyle görüşme talep ettiyse de o, bunu kabul etmedi. Herevî Ocak 1215’te vefat etti ve medresesinin köşesinde yer alan türbesinde defnedildi.

Yazarın seyahatnamesinden başka siyaset ve savaş sanatı hakkında bilgiler verdiği siyasetnamesi olan Tezkiretü’l-Hereviyye fî Hiyeli’l-Harbiyye adlı eserinde, bazı dini liderler hakkında bilgiler verip 70 kadar hadis rivayet etti. Kitâbü Menâzili’l-Arz Zâti’t-Tûl ve’l-’Arz isimli eserinde siyaset ile ilgili tavsiyelerde bulundu. Ayrıca el-Vasiyyetü’l-Hereviyye isimli eserleri de bulunmaktadır. Diğer yandan Herevî ilk grafiti sanatçıları arasında sayıldı. O, gezdiği yerlerdeki duvarlara yazılar yazdı.

Herevî’nin seyahatnamesi Kitâbü’l-İşârât ilâ Ma’rifeti’z-Ziyârât'i Janine Sourdel-Thomine tahkik ederek Dımaşk’te 1953 yılında yayımlandı. Eser daha sonra aynı kişi tarafından Fransızca’ya 1957 yılında tercüme edildi. Josef W. Meri ise eseri 2004 yılında A Lonely Wayfarer’s Guide to Pilgrimage: ‘Ali ibn Abi Bakr al-Harawi’s Kitab al-Isharat ila Ma’rifat al-Ziyarat ismiyle İngilizce'ye çevirdi. Eserin Anadolu şehirleri ile ilgili bölümünü İsmet Kayaoğlu XI. Türk Tarih Kongresi’nde el-Herevi’ye Göre XII. Yüzyılda Anadolu’da Ziyaret Yerleri başlıklı bildirisiyle sundu; ancak seyahatnamenin tam metni Türkçeye çevrilmedi.

Herevî; Suriye, Filistin, el-Cezire, Irak, Yemen, Mısır, Mağrib, Habeşistan, Hindistan, Maveraünnehir, Horasan, İran, Azerbaycan, Hicaz, Anadolu, Akdeniz Adaları ve İstanbul’u ziyaret etti. O, gittiği yerlerdeki ülkelerin tarihi, gördüğü imaretler, camiler, türbeler, halkın ziyaretgâhları, kiliseler ve mimari eserleri anlattı. Böylece buralara gidecek kişilerin ziyaret etmeleri için kutsal mekânlara dair ilk kılavuzu Herevî hazırladı. Ancak o, sadece Müslümanlara değil Hıristiyan ve Yahudilere ait kutsal yerler hakkında da bilgiler verdi.

Herevî, seyahatnamesi Kitâbü’l-İşârât ilâ Ma’rifeti’z-Ziyârât'ten anlaşıldığına göre Bizans İmparatoru Manuel Komnenos zamanında (1143-1180) İstanbul’da bulundu. Seyahatnamede Anadolu topraklarında yer alan şehirler hakkında da bilgiler verdi. Bunlar; Antakya, Tarsus, İstanbul, İznik, Ammûriye (İç batı Anadolu’da harabe bir şehir), Sultanönü (Eskişehir’in kuzey batısında yer alan şehir), Konya, Kayseri, Divriği, Elbistan, Malatya, Erzurum, Harran, Urfa, Meyyafarikin (Silvan), Âmid, Nusaybin şehirleridir. Herevî eserinde bugün Eskişehir yakınlarında bulunan Sultanönü şehrini anlatırken şifalı sıcak sularının bulunduğunu ve ayrıca burada lületaşı satan dükkanların varlığını yazarak Eskişehir lületaşı hakkında bilgi veren ilk yazar oldu. Ayrıca Divriği’yi anlatırken mumyalanmış kişiler hakkında verdiği bilgiler de dikkat çekicidir.

Referanslar

Alî bin Ebî Bekr el-Herevî, (2016). Siyaset ve Savaş Sanatı Tezkiretü’l-Hereviyye fî Hiyeli’l-Harbiyye Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin Oğlu El-Melikü’z-Zâhir Gâzi İçin Arapça Kaleme Alınan ve II. Mahmud İçin Osmanlı Türkçesine Çevrilen Eser (Çev. M. Â. Hilmî Efendi), (Yay. Haz. S. Yazar), İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.; Avşaroğlu, N. (2018). Anadolu Seyahatnamelerinde Madencilik. Ankara.; İzgi, C. (1998). Herevî, Ali b. Ebû Bekir. İçinde; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı: 221-222.; Kayaoğlu, İ. (1990). El-Herevi’ye Göre XII. Yüzyılda Anadolu’da Ziyaret Yerleri. İçinde; XI. Türk Tarih Kongresi (ss. 733-740). Ankara.; Yalçın, M. F. ve Kaymak, S. (2016). Ebü’l-Hasan ‘Alî El-Herevî ve et-Tezkiretü’l-Hereviyye fî’l-Hiyeli’l-Harbiyye İsimli Eseri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(5): 39-56.