Turizm Coğrafyası

Kavram Coğrafya

Rekreasyon ve turizm, çok uzun yıllardan beri coğrafyacıların ilgisini çekmektedir. Selke, 1920’ler ve 1930’lar boyunca Alman turizm endüstrisini analiz ettiği çalışmasında bazı coğrafi kaynakların tatil kalıplarının esas noktasını oluşturduğunu görmüş, insan faktörünü de unutmadı. Rekreasyon coğrafyası alanında ilk makale ise 1930 yılında MCMurry tarafından yazıldı. ABD’de başka coğrafyacılar da bu yıllarda turizm ve rekreasyonun coğrafi görünümü değişime uğrattığı, yeni ve farklı yerleşme şekilleri meydana getirdiğini gözlemlediler. İngiltere ve Fransa’da ise sayfiye yerleşmeleri coğrafyacılar tarafından incelenmeye başlandı. Bu yıllardaki turistik rehber türü yayınlar da bir anlamda turizm coğrafyasına dahil edilebilmektedir. Bu alan esas olarak turizmin dünyada atağa kalktığı 1960’lı yıllar hatta 1980’lerden sonra kendini kabul ettirmeye başladı. Nitekim H. Robinson tarafından Turizm Coğrafyası adlı bir kitap 1976 yılında yayınlandı. Uluslararası turizmle ilgili yayınlar çoğalmaya başladı, turist akışı, sayfiyeler, turizmde yer seçimi, turizmin önemi ve mekân üzerindeki etkileri ele alındı. Ayrıca ders kitapları, beşeri ve ekonomik coğrafya kitapları içinde de turizm coğrafyasına yer verilmeye bu yıllarda başlandı. 1990’lı yıllarda eskinin geleneksel konuları ele alındığı gibi coğrafyadaki değişen bakış açılarının paralelinde yeni konulara da el atıldı. Sözgelimi, turizm ve siyaset, turizm pazarlaması, toplumsal ve kültürel coğrafyalar bunlar arasındadır. Daha sonra, turizme bölgesel bakış hakim oldu. Bu yönelmede destinasyonlar üzerinde inceleme yapma gerekliliği, mekânsal planların artması, belli coğrafi birimlerde turizmin yoğunlaşması (şehirler, adalar, kıyılar vd) önemli rol oynadı. En son olarak post-modernizm açısından turizme yaklaşılmaktadır. Butler’a göre coğrafyacıların metodolojik açıdan turizme yaklaşımı 1950’lerden günümüze üç aşama geçirdi: Birincisi; 1950’lere kadar coğrafyanın turizme sınırlı ilgisi ve belli turistik yerleri betimleme evresi, ikincisi; 1980’lere kadar tematik evre (turistik olayların ve turist akışının mekânsal dağılışı, ziyaret edilen yerler ve turist arasındaki ilişkiler, turizmin etkileri, turistik gelişmenin mekânsal modellemesi), üçüncüsü; günümüzdeki çeşitlilik evresi (coğrafyayı etkileyen karmaşık, tüm toplumlara farklı ve eşitsiz biçimde dokunan sosyal bir fenomen olarak çağdaş turizmin çok yönlü gelişimini izlemek).

Turizmin doğuşunu ve gelişmesini hazırlayan çekiciliklerin mekânsal düzeyde bir yerden diğerine değişmesi; turizmde ulaşım, rota, tür, aktivite ve çeşitlendirme, komşular, rekabet gücü gibi anahtar kavramların coğrafi koşullarla doğrudan ilişkisinin olması, diğer taraftan da turizmin coğrafyanın tüm birimleri ve elemanları üzerinde yoğun etkilerinin bulunması, turizm coğrafyasının içeriğini çok zengin kılmaktadır. Çünkü karşılıklı ilgi; doğal ve kültürel coğrafi kaynakların turizmin şekillenmesinde rol oynamasını; aynı zamanda turizmin de kentlerden köylere, kıyılardan dağlara, denizlerden bitki örtüsüne kadar coğrafyanın tüm bileşenlerini değişim ve dönüşüme uğratmasını beraberinde getirmektedir. Kısacası coğrafya yarattığı fırsatlar ve getirdiği sınırlamalarla; turizmin daha en başında, gelişme sürecinde ve etkilerinde her zaman vardır. O nedenle turizm salt turizm coğrafyası ile değil, coğrafyanın diğer alanları ile de yakından ilişkilidir: ulaşım coğrafyası, ekonomik coğrafya, kültürel coğrafya, kentsel ve kırsal yerleşim coğrafyası vd.

Turizm coğrafyası, günümüzde modernite, postmodernite, hareketlilik, küreselleşme, üretim ve tüketim pratikleri, kimlik ve sürdürülebilirlik gibi turist ve mekân arasındaki kültürel dönüşümleri ve turizmin gelişimini coğrafi kuramlar ve araştırmalarla ele almaktadır. Mekânlar, faaliyetler ve uygulamalar, turistler ve aktörlerden oluşan bir sistem olarak görülen turizm, artık küreselleşmeyle iç içedir. Klasik turizm endüstrisinin bakış açısından turizm, mekânın üretimi ve tüketimi faaliyetlerinin toplamından oluşmakta iken, günümüzde bu durum değişme eğilimine girmekte, turizm ve coğrafyanın kesişim kümesi genişlemekte, turizm coğrafyasının önemi artmaktadır. Küresel ölçekte yaygınlaşan paylaşım kültürü, yeni turizm ağlarıyla yerel halk-turist arasındaki ilişkileri kökten değiştirdiği için yaratıcılıkla yoğrulan yeni uygulamalar (Yaratıcı Turizm) gündeme gelmiştir. Sonuç olarak; postmodern turizmde hizmetler arzının sıradan insanların yaşam alanlarına girmesiyle yerli-turist arasında kurulan sıkı ve doğrudan bağlar, bir taraftan yeni mekânların oluşmasına zemin hazırlamakta ve böylece turizm faaliyetlerinin dünyadaki yayılımını yönlendirmekte, diğer taraftan da destinasyonların içindeki turizmin dağılış dokusunu şekillendirmektedir. Tüm bu güncel eğilimler, geleneksel turistik coğrafi görünümleri değiştirdiği gibi, yerel halk üzerinde de önemli sosyoekonomik etkilere neden olmaktadır. Sosyal medya kullanımı ve hareketliliğin artmasıyla seyahatlerin giderek daha çok bireyselleşmesi, turist profilinde de yeniliklere yol açmaktadır. Nitekim turistler artık salt döviz kazandırıcı değil, kültürel yayılmada önemli bir aktör rolüne sahiptirler. Turistik kentlerden başlayan bu tür yeni eğilimlerin kırsal yerleşmelere de yayıldığını düşünürsek bundan sonra turizmin dağılışı, etkileri ve rekabet gibi temel konuların turizm coğrafyasında yeniden yorumlanması gerekecektir.

Turizm coğrafyasının araştırma konuları şu başlıklar altında özetlenebilir: Turizmin tarihsel süreçte mekânsal analizi: Kurumsal ve yasal yapılanma, sivil örgütlenme, politika ve planların coğrafi mekâna yansımaları (ne, nerede, ne zaman, nasıl?); turizmin arz potansiyeli ve bu potansiyelin güncel kullanım şekilleri, potansiyeli en iyi biçimde değerlendirme yolları; turizmin yerel, bölgesel, ulusal ve küresel boyutta yol açtığı değişimler, dönüşümler ve sorunların coğrafi mekân üzerindeki etkileri; turizmin mekânsal bazda kendisinin de dünyadaki tüm gelişmelerden (ekonomik, kültürel, politik, askeri, iklimsel, doğal afet vd.) etkilenmesi; turistik hizmetlerin (ulaşım, konaklama vd.) coğrafi dağılışı, farklılıkların nedenleri ve sonuçlarında coğrafi koşulların payı; turizm ulaştırmasının sektörel ve mekânsal boyutta analizi (turistik hareketliliğin akış yönü, rotalar, hacim, trafik vd.); destinasyonların coğrafi dağılışı ve dağılışta rol oynayan faktörler, her birinin coğrafya temelli rekabet avantajları; turistik talep üzerinde etkili olan doğal ve kültürel coğrafi çekicilikler, talebin kaynak ülke ve destinasyonlara göre coğrafi dağılımı; turizm pazarında komşu ülkeler, rakip ülkeler, rekabet, dünya turizminde güç odakları; turizmin küreselleşme dinamikleriyle ilişkisi ve bunun çeşitli ölçeklerde doğal, kırsal ve kentsel coğrafi mekânla etkileşimi, turizm gündeminin (politika, planlama, pazarlama, uluslararası ilişkiler, rekabet, dijitalleşme, inovasyon vd.) coğrafi yaklaşımlarla değerlendirilmesi (güncel durum analizi).

Bugün turizm coğrafyası kurumsal düzeyde, Uluslararası Coğrafya Birliği (IGU) içinde Turizm Coğrafyası, Boş Zaman ve Küresel Değişim adlı bir komisyon tarafından temsil edilmektedir. Komisyonun faaliyetleri arasında toplantılar düzenlemek, IGU’nun diğer komisyonları ile işbirliği yapmak ve çeşitli yayınlar yayınlamak başta gelmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Baykal, F. (2019). Türkiye Turizm Coğrafyası. İçinde; Nuran T. ve Güven Ş. (Editörler) Türkiye Beşeri ve İktisadi Coğrafyası (ss. 349-417). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık; Demir, E. (2017). Kentsel Kültürel Turizmde Ağ Toplumu ve Paylaşım Kültürünün Turizm Coğrafyası Yaklaşımıyla Değerlendirilmesi: İzmir Örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; http://journals.openedition.org/echogeo/13009, Erişim tarihi: (03.07.2019); Özgüç, N. (2017). Turizm Coğrafyası. Özellikler ve Bölgeler (Dokuzuncu baskı). İstanbul: Çantay Kitabevi; Williams, S. ve Lew, A. A. (2014). Tourism Geography: Critical Understanding of Place, Space and Experience Londra: Routledge.