Habitat
KAVRAM DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS
-
2025
Habitat, bilim camiasında üzerine çok tartışılan ve çok fazla tanımı yapılan bir kavramdır. Bu kavram ile ilgili görüşler, habitatın “canlı bir organizmanın yaşamını sürdürdüğü doğal ortam” olduğu noktasında birleşmiştir. Zira hem yerli hem de yabancı kaynaklarda, bir türün yaşadığı ve uyum sağladığı doğal ortam ya da bir türün yaşamasına, üremesine, çoğalmasına ve soyunu devam etmesine elverişli koşulların sağlandığı doğal ortam şeklinde birden fazla tanıma rastlamak mümkündür. Bu doğal ortam, türün yaşamını sürdürebilmesi için canlı organizmalarla ilgili bütün biyotik ve iklim, toprak, su gibi abiyotik çevresel faktörleri içermektedir. Bu doğrultuda Habitat, bir organizmanın veya tür topluluğunun barınması, gelişmesi, yaşamını sürdürmesi, üreyip çoğalması ve neslini devam ettirmesi için gerekli fiziksel, kimyasal ve biyolojik koşulları sağlayan ortam olarak tanımlanabilir.
Habitat kelimesinin kökeni Latince yaşamak anlamına gelen habitāre kelimesinden gelmektedir. Bu kelime sahip olmak ve tutmak anlamına gelen habēre kelimesinden türetilmiştir. Habitat; geniş bir bölge, yeryüzünün özel bir parçası, hava, toprak veya su gibi çeşitli ortamlardan meydana gelebilir. Bu alan bir orman veya çayırlık gibi geniş bir ekosistem olabileceği gibi, çürümüş bir ağaç kütüğünün çevresi kadar küçük bir alandan da oluşabilir. Habitatlar büyüklüklerinden bağımsız olarak, birden fazla hayvan türünün bir arada yaşadığı özel ekolojik alanlardır. Habitatlar hem doğal yaşamı koruma hem de çevre politikalarının etkin şekilde uygulanabilmesi amacıyla sınıflandırılmaktadır. Bu doğrultuda başlıca habitat türleri şu şekildedir:
- Karasal Habitatlar: Ormanlar, stepler (otlaklar), çöller, Dağlar.
- Sulak Alan Habitatları: Göller, nehirler, bataklıklar, barajlar.
- Denizel habitat: mercan resifleri, derin deniz canlıları.
- Kentsel habitat: Parklar, mezarlıklar, endüstriyel alanlar.
Günümüzde habitat kaybı tehlikesi, küresel ölçekte ciddi çevresel sorunlardan biri haline gelmiş bulunmaktadır. Habitat bütünlüğünün korunması, iklimin düzenlenmesi, ekosistemlerin işleyişi ve besin döngülerinin sürdürülebilirliği açısından kritik bir öneme sahiptir. Bu sebeple habitatların korunmasına yönelik politikaların geliştirilmesi ve etkin bir biçimde uygulanması, biyolojik çeşitliliğin devamlılığı ve ekolojik dengenin korunması açısından temel bir gerekliliktir. Habitat kaybı ise insan faaliyetleri sonucu habitatların tahrip olması veya değiştirilmesiyle ortaya çıkmaktadır. İklim değişikliği, yoğun kentleşme, tarım arazisi kazanmak amacıyla arazi kullanım değişiklikleri, çevre kirliliği, ormansızlaşma, sulak alan tahribi, aşırı otlatma habitat kaybının başlıca nedenleri arasındadır. Habitat kaybını önlemek, korumak ve sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla habitat zirveleri (Habitat I, Habitat II ve Habitat III), Ramsar Sözleşmesi (sulak Alanlar Sözleşmesi), WWF (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) gibi uluslararası girişimlerin yanı sora ulusal ölçekte politikaların (milli park, tabiat parkı, koruma alanları) ve yerel ölçekte çözüm önerilerinin (bireysel eğitim, ekolojik koridorlar gibi) olması son derece önem arz etmektedir.
Referanslar
Çepel, N. (1990). Ekoloji Terimleri Sözlüğü. İstanbul Üniversitesi. Yayın No: 3618, Orman Fakültesi Yayın No: 414; Gündoğdu, E. (2004). Yaban Hayatında Habitat Envanteri, Turkish Journal of Forestry, 5(1): 73-83; Güzel, E.G., Yeşil, P. ve Güzel, M. (2023). Ordu Kent Mezarlıkları Örneğinde Kentsel Habitat Ağaçlarının Belirlenmesi, Akademik Ziraat Dergisi, 12(1): 63-76; https://byjus.com/biology/terrestrial-habitat, (Erişim tarihi: 12.06.2025); https://en.wikipedia.org/wiki/Habitat, (Erişim tarihi: 11.06.2025); https://www.dictionary.com/browse/habitat, (Erişim tarihi: 11.06.2025); https://www.merriam-webster.com/dictionary/habitat, (Erişim tarihi: 11.06.2025); https://www.nwf.org/Educational-Resources/Wildlife-Guide/Threats-to-Wildlife/Habitat-Loss, (Erişim tarihi: 12.06.2025); https://www.ramsar.org/, (Erişim tarihi: 12.06.2025); https://www.wwf.org.tr, (Erişim tarihi: 12.06.2025); Korkanç, S. Y. (2004). Sulak Alanların Havza Sistemi İçindeki Yeri, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 6(6): 117-126; Mitchell, S. C. (2005). How useful is the concept of habitat?–a critique, Oikos, 110(3): 634-638; http://wwf.panda.org/discover/knowledge_hub/where_we_work/eastern_himalaya/threats/habitat_loss/, (Erişim tarihi: 12.06.2025); Oğurlu, İ. (2001). Yaban Hayatı Ekolojisi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi yayınları No: 19; Selim, C., Mutlu, S. S. ve Selim, S. (2015). Kentsel alanlarda biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliği ve koruma yaklaşımları, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, (1): 38-45; Sevgi, O. (2016). Habitat Terimi ve Türevlerinin 22. ve 21. Ulusal Biyoloji Kongrelerinde Kullanımının Değerlendirilmesi, Avrasya Terim Dergisi, 4(2): 27-53; T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP/Belgeler/MEVZUAT/Uluslararas%C4%B1%20S%C3%B6zle%C5%9Fmeler/7%20RAMSAR%20S%C3%96ZLE%C5%9EMES%C4%B0.pdf , (Erişim tarihi: 12. 06. 2025); Tolunay, D. (2021). Türkiye’de ekosistem tahribat faktörü olarak habitat ve arazi kullanim değişiklikleri, Memleket Siyaset Yönetim, 16(36): 279-304; Wakim, S.ve Grewal, M. (2025). Ecology. In Human biology. LibreTexts. https://bio.libretexts.org/@go/page/17814, (Erişim tarihi: 11.06.2025).