Görme Engelli Turizmi

Kavram Turizm Çeşitleri Üretim Yönetimi ve Pazarlama

Gözünde, anneden doğma veya sonradan olma, yapısal veya işlevsel sebepli, görme zorluğu yaşayan veya hiç ışık göremeyen kişilere görme engelli denir. Görme engelliler, değerlendirme derecelerine karşılık gelen yasal haklara sahiptirler. Ülkelerin değerlendirme seviyeleri arasında, az farklar olmasına rağmen Dünya Sağlık Örgütü'nün tanımlaması genelde kabul görmektedir. Gerekli optik düzeltmelerden sonra iyi gören gözündeki görme keskinliği 20/500 veya görme alanı 10 dereceden az olması durumunda körlük olarak kabul edilmektedir. Snellen 20/200 veya daha az uzak görme keskinliği ve 20 dereceden daha az görme alanı olan kişilere, birçok ülkede körlük hukuki hakları verilmektedir.

Görme keskinliği en iyi gören gözünde 20/70 ile 20/200 arasında olan kişilere az gören denilmektedir. Az görmenin hafif az gören, orta ve ağır az gören seviyeleri bulunmaktadır. Basitleştirilmiş yorum ile görme keskinliği, gözün belli bir mesafeden görme ve ayrıntıları ayırt etme yeteneğini ifade etmektedir. Görme alanı ise düz karşıya bakış pozisyonunda görülebilen tüm uzaysal yukarı ve aşağı yöndeki alan demektir. Görme zorluğu çekenler, şikâyetlerine özel yardımcı cihazlar kullanırlar. Gözlük ve özel katlanabilir beyaz baston yaygın bilinenlerdir. Bazı göz hastalıklarında güneş ışığından dolayı gözde şiddetli kamaşma olur ve özel filtreli gözlükler, geniş kenarlı şapka, özel kaplamalı kontak lensler kullanılmak zorunda kalınır.

Çocukluk çağı körlük sebepleri arasında kalıtsal hastalıklar fazladır. Diyabet gibi kronik hastalıklar da körlük yapabilir. İnsan ömrü son dönemde çok uzamıştır. Yaşlı nüfusta sarı nokta hastalığı denilen, görme dokusunun dejenerasyonu başlayabilir. Yaşlı ve görme engeli gelişmiş vatandaşlarda, hareket zorlukları da bulunacaktır. Hem baston kullanmak hem de el büyüteci kullanarak sanat eserlerini izlemek gerekecektir. Çocuk ve yaşlılarda ellerini rahat kullanmaları için teleskopik büyüteçler, zincir ile boyuna takılmaktadır. Halen dünya yaşlı nüfusu hızla artmaktadır. Amerikalı Emekliler Derneği (AARP), 60 milyonu aşan üye sayısı ile en büyük sivil toplum kuruluşudur. Kendi turizm şirketi bulunmakta ve yaşlı emeklileri dünyanın güvenli turizm merkezlerini gezdirmektedir. AARP yaşlı ve engelli durumda seyahate çıkan turist üyelerine, gidilecek mekânların güvenliği ve görme engelli önlemleri hakkında sürekli bilgilendirme yapmaktadır.

Önceden gördüğü halde sonradan kaza veya hastalıkla görmesini kaybeden, özellikle genç, eğitimli görme engellilerin seyahat etme isteği, uyum sağlama kabiliyeti ve zevk alma duygusu fevkalade gelişmiştir. Bilgisayar yardımlı, internet bağlantılı yol tarif teknolojisi kullanabilmektedirler. Görme zorluğu olan kişilere cep telefonu kamerası ile yol ve mekân tarifi yapan gönüllü grup üyelikleri bulunmaktadır. Görme engelliye refakat edilirken, engellinin bizim kolumuza girmesi istenmeli veya dirsek ucundan tutması önerilmelidir. Çoğunlukla yapılan yanlış görme engellinin koluna girmek şeklinde olmaktadır. Görme engellilerin kurmuş oldukları seyahat grupları arasında Amerika Birleşik Devletleri'nin Boston kentinde yerleşik Minds Eye en çok bilinendir. Belli turizm rotalarına planlı ve konu anlatımlı yapılan seyahatlere, refakatle veya tek katılmaktadırlar. Dünyanın bazı turizm merkezlerinde, mimarisi görme engellilerin yaşamasına uygun, özellikle görme engelli turistlerin ağırlanması amaçlı, özel donanımlı oteller inşa edildi. Yerli görme engelli turistlerin yanı sıra rezervasyon yaptırarak yabancı görme engelli turistler de bu otellerde kalabilirler. Otel oda kapıları arkasında Braille ile yazılı oda planı ve bilgisi asılıdır.

Görme engelli birey evinden çıktıktan sonra yaya yollarında engellere takılmadan planladığı adrese cep telefonuna yüklediği yol programı ile ulaşabilir. Kuralsız şekilde açılan çukurlar, park eden arabalar ve yolda dikkatsiz yürüyen kişiler, görme engellinin hareketini kısıtlamaktadır. Engellilerin beyaz bastonlarına dikkatsizce basarak, kırılmalarına sebep olmaktadırlar. Özel üretilmiş görme engelli bastonu ile kolay yürüme parkurları düzenlenmektedir. İnsan gözünü en çok uyaran sarı renk kullanılarak bu yol haritaları belirginleştirilmektedir. Merdiven iniş çıkışlarda basamak kontrastlarını arttıran koyu renk bantlar çekilidir. Duvar boyunca el tırabzanları ile yön bulma ve takip kolaylaştırılmıştır. Cam kapılar tehlikeli olduğu için parlak sarı renkli bantlar ile görülebilir hâle getirilmiştir. Fark etmeyi kolaylaştıracak en dikkat çeken uyarılar siyah beyaz tam zıt renk kullanımında elde edilmiştir. Otellerde siyah beyaz kareli desenli yastıklar, çubuk desenli perdelerin kullanılması farkındalığı arttırmaktadır. Otel duvar boyamaları mattır. Parlaklık azaltılmıştır. Duvardan yansıtmalı ışıklandırma görme engellinin gözünün kamaşmasını önlemektedir.

Görme engellilere özel masa düzeni kuran restoranlar batı ülkelerinde hizmet vermektedir. Saat kadranı şeklinde sıralanan tabak, çatal bıçak, peçete, ekmek, su, tuz, karabiber ve salata düzeni kurulmaktadır. Az görmesi olanlar için siyah beyaz kontrastı arttıran siyah masa örtüleri üzerinde beyaz tabaklar kullanılmaktadır. Işıklandırma yemek masası üzerine yönlendirilir. Yemek tabağı içine yemeğin yerleştirilmesi saat yönünde düzenlenmektedir. Beyaz tabak içinde fark edilmesi kolay olması amacı ile beyaz makarna yerine renklendirilmiş makarna gibi özel menüler düşünülmektedir. Menülerde kabartma harfler kullanılır.

Dünyanın büyük müzelerinde görme engelli reyonları kurulmuştur. İtalya Ancona’da bulunan Omero Müzesi diğer müzelerde görme engelli taktil müze reyonları kurulmasına mentorluk yapmaktadır. En önemli sanat eserlerinin birebir kopyaları hazırlanarak görme engellilerin dokunarak hissetmeleri için tahsis edilmiştir. Omero Müzesi’nde diğer müzelerden gelen teknik personel eğitilmektedir. Özel gruplara toprak hamur malzeme ile seramik yaptırma atölye çalışmaları düzenlenmektedir. Kulaklıklar ile veya tarihi eserin yanındaki düğmeye basarak sesli betimleme bilgi dinlenmektedir. Bazı görme engellilerin işitme engeli de bulunmaktadır. Onlara avuç içi konuşma tekniği ile bilgi verilir ve dokunarak estetik duyguyu kazanmasına destek olunmaktaydı. Görme engeline ek olarak ortopedik engeli bulunan ve başka özel gereksinimi olan vatandaşlar için farklı yardımcı destekler planlanmaktadır. Müze otopark alanlarında engellilere özel alanlar tahsis edilmektedir.

Görme kabiliyeti bulunan az görenler için büyük müzelerde emanet kullanabilecekleri büyüteçler, teleskopik ve mikroskobik sistemler denilen görüntüyü büyütüp yaklaştıran özel optik araçlar bulunmaktadır. Değerli yağlı boya tablo ve ince el işi sanat eserlerine dokunulmadan büyütme ile izlenebilmektedir. Bu müzelerde altı nokta Braille yazılı broşürler, eserler hakkında bilgi sağlamaktadır. Bazı kabartma broşürlerde eserlerin görüntüleri kabartma topografya ile basılıdır. Parmak ucu ile dokunarak resim veya heykelin ana teması anlaşılmaktadır. Bu müzelerde görme engellilere gezdirme ile görevli özel eğitimli müze rehberleri bulunabilmektedir. Görevliler dışında bazı gönüllüler de görme engellileri müzede gezdirmektedir. Müzelerde engellilere uygun lavabo ve tuvalet donanımı mevcut olmaktadır.

Görme engellilerin uçak, gemi ve tren ile seyahatlerinde özel hukuki hakları bulunmaktadır. Seyahat etme, insan hakları evrensel beyannamesi kapsamında her kişiye sağlanmalıdır. Bu hakların hem taşımacılık şirketleri tarafından bilinmesi hem de kullanımının devlet kurumları tarafından denetlenmesi yapılmaktadır. Bazı görme engelliler paraşütle atlama, denize tüple dalma, ata binme gibi faaliyetlere de katılmayı talep etmektedirler. Bu durumda turizm şirketi güvenliği sağlamakla yükümlüdür. Farklı faaliyetlere katılmada özel sigortalama kullanılmalıdır. Bütün önlemlere rağmen kaza veya hastalanma durumunda acil ulaşılabilecek ilk yardım sağlık merkezleri hakkında tur düzenleyicisi tarafından özel seyahat sağlık sigortası ve güzergâh boyunca ulaşılabilir hastaneler belirlenmiş olmalıdır.

Yararlanılan Kaynaklar

Abdik, O. (2000). Türkiye’de Görme Engelliler Okulları Taraması Çocukluk Çağı Körlük Nedenleri ve Görme Özrünün Azaltılması için Alınması Gereken Önlemler (Yayımlanmamış doktora tezi). Göz Hastalıkları Uzmanlık; Altın, A. S. (2014). Avrupa Birliği’nde Sağlık Turizmi Uygulamaları ve Hukuki Altyapısı – Avrupa Birliği Uzmanlık Tezi (Bilimde uzmanlık tezi); Turan, A. (2005). Avrupa Birliği Mikro Ölçekli Proje (TR51/19/TD0054 Sözleşmeli), Görme Engellilerin Multidisipliner Rehabilitasyonu Eğitimi Projesi Konulu AB Projesi 2002-2004 tarihleri arasında ANEAH, Ankara; “Visual impairment and blindness Fact Sheet N°282”.(Ağustos 2014). 12. 05. 2015 tarihli belge, (Erişim tarihi: 23.05.2015); World Health Organization (14. 07. 2015). Change the Definition of Blindness” (PDF), (Erişim tarihi: 23.05.2015).