Doxey Rahatsızlık Endeksi

Kavram Sosyoloji

Bölgesel turizm gelişiminin, yerel halk üzerindeki etkilerini ortaya koyan modellerden biri olan Rahatsızlık Endeksi, bir bölgede turizm endüstrisinin yapısal gelişmesi sürecinde yaşanan çeşitli aşamalarda, yerel halkın bu gelişime açık olma, uyum sağlama ve yanıt verme tepkilerinin zaman içerisinde değişiklik gösterdiğini ortaya koymaktadır. Doxey tarafından turizm planlamacılarına yol göstermesi amacıyla 1975 yılında Barbados (West Indies) ve Niagara-on-the-Lake (Ontario) turizm bölgelerinde, yerel halkın turizm gelişimiyle birlikte sayıları artan turistlere karşı tepkilerinin zaman içerisinde değişen boyutlarını ve derecelerini ölçme ve izleme hedefiyle iki çalışma olarak gerçekleştirildi. Bu yaklaşım, bir bölgede turizmin gelişmeye başlaması, zirve düzeye çıkması ve kontrol edilemez boyutlara ulaşması gibi devam eden evrelerde, yerel halkın bu gidişata göre değişen tepkilerini irdelemektedir. Doxey’e göre bu tepkiler, yaşam tarzında önemli değişikliklere neden olduğundan söz konusu turizm bölgesinin dışından olan herkese (turistler, ziyaretçiler, yatırımcılar vb.) yönelik olarak ve doğrusal bir şekilde gelişmektedir. Buna göre, yerel halkın tepkileri bu süreçte aşağıdaki aşamalarda ortaya çıkmaktadır:

Aşırı iyi hissetme (Euphoria): Turizm gelişiminin başlangıç aşamasında, planlama ve denetimin çok az olduğu, ziyaretçiler ve yatırımcıların olumlu karşılandığı dönemdir.

Kayıtsızlık (Apathy): Zaman içerisinde turizmin gelişimiyle turistlerin lütuf olarak görüldüğü, yerel halk ile etkileşimlerin resmi düzlemde oluştuğu, pazarlamayla desteklenen turizm planlamasının yaşandığı dönemdir.

Rahatsızlık (Annoyance): Doyum noktasına yaklaşılmasıyla birlikte turizm politikacılarının sorunların çözümü için turizmin büyümesine sınır koymak yerine altyapı çalışmalarını yoğunlaştırdıkları, yerel halkın turizm gelişimi ve artan turist sayılarından kaygı ve şüphe duymaya başladıkları dönemdir.

Muhalefet (Antagonism): Yerel halkın turizm gelişimine karşı tepkilerini sözlü ve fiziksel olarak ifade ettikleri, dışarıdan gelenlerle yaşanan karşılıklı nezaketin karşılıklı münakaşaya dönüştüğü, yerel halkın dışarıdan gelenleri kişisel ve toplumsal olarak yaşanan sorunların kaynağı olarak gördüğü dönemdir. Ayrıca bu dönemde, bölge için iyileştirici önlemler alınması yönelimli olması beklenen turizm planlaması, bu olumsuz koşulların etkilerini bertaraf etmek için tutundurma ve reklam çalışmalarına yoğunlaşmaktadır.

Doxey, bu yaklaşımı geliştirdiği çalışmasında incelediği iki farklı turizm bölgesinde turizmin yapısal ve boyutsal etkilerine de dikkat çekmektedir. Bu bağlamda, turizmin yoğunlaşarak geliştiği bölgelerde daha karmaşık turizm planlaması anlayışı gerektiren yapısal değişimler çoğunlukla toplumsal etkileri doğurmaktadır. Boyutsal değişimler ise, bir turizm bölgesinde festivaller, etkinlikler gibi zaman zaman ortaya çıkan yoğunlaşmalar kaynaklı olup, giriş sınırlandırmaları gibi daha pratik ve kısa dönemli önlemlerle giderilebilecek çevresel etkilere yol açmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar

Doxey, G.V. (1975). A Causation Theory of Visitor-Resident Irritants; Methodology and Research Inferences. 6 th Annual Travel Research Association Conference Proceeding, ss. 195-198. San Diego; İçöz, O., Var, T. ve İlhan, İ. (2009). Turizm Planlaması ve Politikası. Ankara: Turhan Kitabevi; Şanlıöz-Özgen, H. K. ve Günlü, E. (2016). Irritation or Disappointment: Host Attitudes towards Tourism Development in Villages, Journal of Policy Research in Tourism, Leisure and Events, 8(3): 307-334.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Doxey, G.V. (1975). A Causation Theory of Visitor-Resident Irritants; Methodology and Research Inferences. 6 th Travel Research Association Conference. San Diego: 195-198.