Şanlıurfa’da, Mevlid-i Halil Camii içinde yer alan Dede Osman Avni Hz., kutsal bir mekân olarak öne çıkmaktadır. Tasavvuf kültürü ile zengin bir geçmişe sahip olan Şanlıurfa, birçok tarikat ve tekkeye ev sahipliği yapmanın yanı sıra, burada yetişen büyük tasavvuf âlimlerine de sahiptir. Osmanlı'nın son dönemlerinde, şehrin dini ve manevi hayatına yön veren önemli şahsiyetlerden biri Dede Osman Avni’dir. Hacı Ömer Hüdai Baba Hazretleri’nin mürşidi olan Abdurrahman Halis Talabani'nin yetiştirdiği Dede Efendi, aynı zamanda mutasavvıf bir aileden gelmekte ve seyittir.

Dede Osman Avni Efendi, 1783 yılında Şanlıurfa’da doğmuştur. Babası Ebdal Muhammed, dedesi ise Eyyûb Urfavî Hazretleri’dir. Dede Osman Avni, hayatının 70 yılını Urfa’daki Mevlid-i Halil Dergâhı’nda insanları irşâd ederek geçirmiştir. Dergâh, tasavvuf büyüklerinin ikamet edip irşâd faaliyetlerini sürdürdükleri yer anlamına gelir ve bu tür mekanlar, toplumun dini hayatında ahlaki terbiyenin kazandırılmasında önemli rol oynamaktadır. Şanlıurfa’daki bu manevi mertebe, Mekke-i Mükerreme’yi anımsatmaktadır, çünkü Kâbe’nin mimarı Hz. İbrahim’in doğduğu mağara burada bulunmaktadır. Mağaranın batısında, Osmanlı dönemi mimarisinin örneği olan Mevlid-i Halil Camii yer almaktadır. Caminin içerisindeki türbede, Dede Osman Avni ile birlikte babası, dedesi, iki kardeşi ve halifelerine ait toplam sekiz kabir bulunmaktadır.

Dede Osman Avni Efendi, önce Rufaî tarikatına bağlıyken dedesiyle irtibat kurmuş ve uzun yıllar Kâdirî tarikatının Hâlisiyye kolunun şeyhliğini yapmıştır. Dedesinin vefatından sonra, Abdurrahman Halis Talabani Hazretleri’nin halifelerinden Şeyh Abdulkâdir Kamil Hazretleri’ne intisap etmiş ve onun vefatından sonra irşâd makamına oturmuştur. Genç yaşta Abdurrahman Halis Talabani Hazretlerinden icazet almıştır. 1883 yılında vefat eden Dede Efendi, Hz. İbrahim Dergâhının avlusundaki küçük bir kabristana defnedilmiştir. Kabrinin baş tarafında "Kadiri Hulefalarından Dede Osman Avni Baba Hz." yazılı bir levha asılmıştır. Türbenin üzerindeki kitabede ise "Burası bütün evliyanın sultanı Ğavsül-a’zam Hazreti Abdulkadir Geylani hazretlerinin pak dergâhlarıdır" ifadesi yer almaktadır. Bu kitabeler, makama gelen ziyaretçilere Dede Efendi'nin türbesi ve kabri hakkında bilgi vermektedir. Kendisi, tarikatın hizmetini sürdüren Hafız Halil Efendi’nin yazdığına göre, yaklaşık 100 yıl yaşamıştır.

Dede Osman Avni, Urfa halkının hafızasında her gün canlıdır. Urfa Dergâh Camii’nde icra edilen zikir, Dede Osman’ın tarîkatına mensup ailesinden gelen ve onun yolunu sürdürenler tarafından, kesintisiz bir şekilde yüzlerce yıldır yaşatılmaktadır. Dede Osman Avni ile özdeşleşen bu zikir, dışarıdan ziyarete gelenler tarafından da bilinmektedir. Onun vefatından sonra zikir her koşulda devam etmiş, sabah, ikindi ve yatısı namazlarının ardından Dergâh Camisi’nde yapılan bu zikirle Dede Efendi rahmet ve hürmetle anılmaktadır.

Kabirlerin bulunduğu alanın yanında, Hz. İbrahim Peygamber Mağarası girişinde Dede Osman Avni Hz.' ne ve Kadirî Tarikatına ait olan sancaklar, sancağı şerif, tacı şerif, külah, şamdan, keşkül, mütteka, asa-şeşper, zikir kemeri, lamba, tespih, seccade ve levhalar sergilenmektedir. Hayatını zühd ve takva ile geçiren Dede Efendi hiç evlenmemiştir. Zahiren evlatları yoktur, fakat manevî evlatlarının çok olduğu bilinmektedir. Dede Osman Avni Hazretleri bu ümmetin işlemiş olduğu günahları ve dünyanın çirkefini görmeye dayanamadığından Cenabı Hakk'a şöyle bir duada bulunmuştur: "Ey merhameti bol olan Allah'ım! Sen işinin hâkimisin. Ben ümmet-i Muhammed'in günah İşlemesine, bu dünyanın çirkefine tahammül edemiyorum. Gözlerimin ışığını al da onları görmeyeyim." Cenabı Hak, duasını kabul buyurmuş ve Hazreti Şeyh bu vakitten sonra görme hasletini kaybetmiştir. O, bir devrinin Kutbu olmuştur.

Dede Osman Avni Hazretleri, şüphesiz ki yalnızca yaşadığı dönemde değil, günümüzde de birçok insanın gönlünde özel bir yere sahip olan bir şahsiyet olmaya devam etmektedir. Onun duaları ve manevî derinliği, Müslüman topluluklar arasında önemli bir yer edinmiştir. Özellikle, insanların günahlarını ve dünyanın kötü yüzünü görmeye dayanamaması, derin bir anlayış ve merhamet duygusunun ifadesidir. Gözlerinin ışığını kaybetmesi, aslında bu dünyadan bir anlamda el ayak çekmesi ve manevi bir yolculuğa çıkışıdır.

Şanlıurfa’da, Halil İbrahim Makamı gibi bir mekânın önemli temsilcisi olarak Dede Osman Avni Hz. hem yerel halk hem de ziyaretçiler tarafından yoğun bir ilgiyle anılmaktadır. Mevlid-i Halil Camisi ve Hz. İbrahim Mağarası gibi kutsal yerlerdeki varlığı, inanç turizminin de önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Bu mekânlar, bugün hem ruhsal bir huzur arayanlar hem de ibadet etmek isteyenler için önemli duraklar haline gelmiştir. Dede Osman Avni Hazretleri’nin yaşamı ve öğretileri, manevi bir rehber arayanlar için hâlâ ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Onun öğütleri, insanların ruhsal yönlerini besleyerek, toplumsal birlik ve beraberliği sağlamada da önemli bir rol oynamaktadır.