Endüstriyel kümelenme (industrial clustering) kavramı, rekabete endüstri kapsamlı bir iktisadi-stratejik bakış olarak ortaya çıktı. Konu ile ilgili ilk çalışma Alfred Marshall’ın 1890 yılında yayınlanan Principles of Economics kitabında yer alan ve endüstriyel yığılmayı konu alan bölümüdür. Marshall, belli bir lokasyonda bir araya gelen ve tamamlayıcı ürünler üreten işletmelerin oluşturduğu uzmanlaşmaya dikkat çekmekte, bu uzmanlaşmanın o alanda oluşan yetişmiş işgücüne, oluşmuş ve paylaşılan bilgiye vb. bağlı olduğuna dikkat çekti. Sonrasında ise Stratejik Yönetim alanının bilinen ismi Michael Porter kümelenme yaklaşımına önemli katkı sundu. Porter’a göre kümelenme, rekabet gücü sağlayan dört faktör açısından işletmenin yoğun bir etkileşim ortamında faaliyet göstermesine olanak sağlamaktadır. Elmas modeli olarak bilinen bu dört temel faktör; işletmenin stratejisi, girdi koşulları, talep koşulları ve bağlantılı ve destek sektörlerin varlığıdır. Bu dört faktörün bir araya geldiği yapılar olarak kümelenmeler, içlerinde yer alan işletmeler için çok önemli avantajlar doğurmaktadır.

İşletmelerin rekabet gücüne etki eden faktörler düşünülürken genellikle, işletmenin kaynaklarına veya ürünlerinin pazarda konumlanmasına bağlı değerlendirmeler yapılmaktadır. Bunun yanında, aynı lokasyonda hizmet sunan iki işletmenin de birbiri için doğal rakip olduğu, birbirini sıkıştırıp olumsuz etkilediği düşünülmektedir. Oysa işletmenin kaynaklarını verimli kullanmasına yol açan birçok farklı etken tanımlanabilir ve bu etkenlerden biri de aynı lokasyondaki işletmelerin birbirilerinin rekabet gücüne katkısıdır. Sektörel kümelenme, bu katkıyı işletmeler için en yükseğe çıkarmak ve bu yolla da bölge ekonomisinin gelişimine katkı sunmak adına düşünülen bir ekonomik gelişim modeli olarak görülmektedir. Bu modelin gelişmesi tekstil, petrokimya, bilgi işlem gibi alanlarda kamu yönetimlerinin tercih ve teşvikiyle söz konusu olmaktayken turizmde, sektörün bazı coğrafi unsurlara bağımlılığı nedeniyle kümeler kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.

Bir işletmenin turizm kümelenmesinde yatırım yapması o bölge için oluşturulmuş hazır altyapı olanaklarından, bölgenin pazardaki tanınırlığı ve imajından, bölgeye yönelmiş ve mevcut kaliteli işgücünden, bölgedeki yeni ürün geliştirme çalışmaları ve yenilikçi uygulamaların öğrenilip kullanılmasından ve işletmeler arası bilgi iletimi yoluyla edinilecek avantajlardan istifade etmesi anlamına gelmektedir. Turizm işletmelerinin mekânsal yığılması, o kümelenmede farklı tedarikçi ve dağıtıcı işletmelerin de yer almasına bağlı olarak işletmelerin üretim-dağıtım süreçlerinin verimliliğini artırmaktadır.

Dünya genelinde Silikon Vadisi bilişim kümelenmesi, Almanya Baden-Württemberg otomotiv kümelenmesi, Hollywood film sektörü kümelenmesi gibi çok bilinen örnekler yanında, Türkiye’de turizm alanında en bilinen kümelenme modeli Sultanahmet turizm kümelenmesidir. Sultanahmet bölgesinde turizmin farklı işkollarında faaliyet yürüten birçok işletme ile bu işletmelere mal ve hizmet satan destek sektörlerden işletmelerin bir araya geldiği görülmektedir. Bu bir araya geliş, bölgeye has bir işletmecilik anlayışı, işletmeler arasında dinamik bir etkileşim, bölgede uzmanlaşmış bir işgören havuzu, bölgenin alt ve üstyapı olarak eksiklerinin ortadan kalkmasına yardımcı olacak bir ticari canlanma vb. olumlu etkiler üretmektedir. Aynı zamanda, bu bölgenin turizm pazarında daha nitelikli bir ürün olarak algılanmasını ve talep görmesini sağlamaktadır.

Turizmde kümelenme ile ilgili çalışmaların genelde, oldukça güçlü etkiye sahip bir çekicilik unsuru etrafında toplanmış işletmelerin birlikteliğinin sunduğu rekabet olanaklarına odaklandığı ve bu olanaklara bağlı üretilen ekonomilerin tartışıldığı görülmektedir. Kümelenmeyi bir gelişim modeli olarak ele alan teorik kapsamın turizme uygulanması ve bu şekilde bölgesel kalkınma sorununa çözüm getirilmesi hedeflenmektedir. Bazı bölgeler için çekici unsura bağlı oluşacak küme ve ağ (network) modelleri tartışılmaktadır. Örneğin, şarap ve gastronomi turizminde küme ve ağ geliştirilmesi konusu kırsal bölgelere yaratacağı ekonomik katkı baz alınarak bir stratejik öncelik olarak ele alınmaktadır. Bunun yanında, Kastamonu’da atlı spor kümelenmesi olanağı, Aydın’da turizm kümelenmesi için uygun olabilecek alanlar, Aksaray’da kültürel turizmin kümelenme potansiyeli, Antalya medikal turizm kümelenmesi gibi belli bir destinasyonda turizm gelişiminin istenen bir formu olarak kümelenmeye dikkat çekilmesi şeklinde çalışmalar yoğunluktadır. Bunun yanında; kümelerde yer alan işletmeler arası ağ şekilleri, kümede yer alan otellerin performanslarını belirleyen unsurlar, turizm kümelerinde çalışma koşullarının algılanması, destinasyonların birer küme olarak değerlendirilmesi konularını incelemeye yönelen çalışmalar da vardır.