Turistlerin ziyaret ettikleri destinasyonlarda; konaklama, gezi-eğlence, yeme-içme, ulaşım, alışveriş, hediyelik eşya ve diğer ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla gerçekleştirdikleri harcamalara bağlı olarak turizm kaynaklı gelir etkisi ortaya çıkmaktadır. Bu durumu belirten kavram, ‘turizm harcamalarının gelir etkisi’ olarak ifade edilmektedir.

Turizm, ülke ya da bölgelerin ticaret hacminin genişlemesini ve canlanmasını sağlayan önemli sektörlerden biridir. Turistlerin tüketim harcamalarının milli gelir üzerinde önemli etkileri söz konusudur. Yerli ve yabancı turistlerin seyahat ettikleri destinasyonlarda yapmış oldukları harcamalardan kaynaklanan turizmin gelir etkisinin büyüklüğü, turizm gelirlerinin gayri safi milli hasılaya oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Yabancı turistlerden sağlanan gelir döviz geliri olarak kayıt altına alınarak ve söz konusu turistlere sunulan mal ve hizmetlerin maliyetleri çıkarılarak, yalnızca yabancı turist harcamalarının GSMH (Gayri Safi Milli Hasıla) üzerindeki etkisi hesaplanabilmektedir. Böylelikle yabancı turistlerin milli gelir üzerindeki etkisi de döviz cinsinden bulunabilmektedir.

Turizm harcamalarının gelir üzerindeki etkileri genel olarak; dolaysız (doğrudan) etki, dolaylı etki ve uyarılmış etki olmak üzere üç şekilde gerçekleşmektedir. Turizm harcamalarının gelir üzerindeki dolaysız (doğrudan) etkileri birincil etki, dolaylı ve uyarılmış etkileri ise ikincil etkileri olarak ifade edilmektedir. Turistlerin doğrudan turizm işletmelerinde (konaklama, seyahat, yiyecek-içecek, ulaştırma, hediyelik eşya vb. işletmelerde) yapmış oldukları harcamalar sonucu ortaya çıkan gelir, dolaysız (doğrudan) etki olarak ifade edilmektedir. Turizm harcamalarının birincil gelir etkisi bu aşamada ortaya çıkmaktadır. Turizm işletmelerinin turizm talebini karşılayabilmek amacıyla diğer işletmelerden mal ve hizmet satın alarak ve devlete vergi ödeyerek turizmden elde ettiği geliri harcaması neticesinde milli gelir üzerinde turizmden kaynaklanan dolaylı etkiler ortaya çıkmaktadır. Bu şekilde turizmden elde edilen gelir, ülke ekonomisinde el değiştirerek turizm sektöründen farklı sektör ve kuruluşlara taşınabilmektedir. Diğer yandan ekonomide turizmin oluşturduğu etkiyle kişisel gelir artmaktadır. Kişisel gelirin artmasıyla birlikte tüketim harcamaları da artmaktadır. Bu durum ekonomik faaliyetlerde iş hacminin, gelir ve istihdamın artmasını sağlayarak uyarıcı bir etkiye neden olmaktadır. Ortaya çıkan bu etki uyarılmış etki olarak ifade edilmektedir.

Turizm harcamalarının milli gelir üzerindeki doğrudan etkilerinin ölçülmesinde; Turist Harcamalarının Gözlemlenmesi, Turizm İşletmeleri Araştırmaları, Ziyaretçi Araştırmaları (Anket Yöntemi), Hanehalkı Araştırmaları, Merkez Bankası Yöntemi, Turizm Uydu Hesapları, Artık Gelirler Yöntemi, Mevsimsel Fark Yöntemi, Harcama Oran Yöntemi ve Maliyet Faktör Yöntemi gibi çeşitli yaklaşımlardan yararlanılmaktadır. Turizm harcamalarının milli gelir üzerindeki dolaylı ve uyarılmış etkilerinin ölçülmesinde ise; çarpan analizi ve girdi-çıktı analizi yöntemleri kullanılmaktadır. Türkiye’de günümüzde dış turizm gelirlerinin hesaplanmasında 2001 yılından beri Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi kullanılmakta olup, iç turizm gelirlerinin hesaplanmasında ise 2007 yılından beri ‘Hanehalkı Yurtiçi Turizm Araştırması’ndan yararlanılmaktadır.

Turistler ziyaret ettikleri ülkelerde yapmış oldukları harcamalarla bölge ekonomisine katkı sağlamakla beraber, oluşturduğu katma değerle ülkenin milli gelirine de katkıda bulunmaktadır. Turizm sektörünün ülke ekonomisine katkısı, çarpan etkisiyle daha belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Turizmin çarpan etkisi, turizm harcamalarının gelir üzerindeki dolaylı ve uyarılmış etkileri şeklinde iki şekilde gerçekleşmektedir. Turizm işletmelerinin ve çalışanlarının turizmden elde ettikleri gelirleri harcamasıyla ve bu harcanan gelirin ekonomide çeşitli şekillerde el değiştirerek ekonomik sistemin farklı katmanlarında yeni gelir kaynakları oluşturmasıyla gerçekleşen gelir ve harcama döngüsü, çarpan mekanizması olarak ifade edilmektedir. Turizme yapılan harcamaların; öncelikle kendi büyüklüğü kadar gelir üzerinde doğrudan etkide bulunduğu, sonrasında ise oluşan bu gelirin ülke ekonomisinde yatırım, tasarruf, harcama ve vergi gibi çeşitli yollarla devredilmesi suretiyle dolaylı ve uyarılmış etkileri ortaya çıkarak başka gelirlerin, diğer bir ifadeyle turizmin çarpan etkisinin ortaya çıkmasını sağladığı görülmektedir. Turizm kaynaklı gelir ve harcama döngüsünden oluşan gelir, yerli ve yabancı turistlerin yapmış oldukları tüketim ve yatırım harcamalarından elde edilen gelire göre daha fazla gerçekleşmektedir.

Turizm hareketlilikleri dünya, ülkeler, bölgeler ve destinasyonlar için farklı ekonomik etkiler oluşturmaktadır. Temelde istihdam sağlama, altyapı olanaklarını geliştirme gibi reel ekonomiye etkileri ile ödemeler dengesine etkisi gibi parasal ekonomik etkileri şeklinde ortaya çıkan ayrımda turizm harcamalarının gelir etkisi, parasal ekonomik etkilerinin en önemlilerinden birini oluşturmaktadır. Turistlerin seyahatlerini gerçekleştirdikleri destinasyonlarda gerçekleştirdikleri tüketim harcamaları, ziyaret edilen bölgeye sağlanan en belirgin ekonomik katkıyı meydana getirmektedir.

Turizm sektöründe birçok ekonomik sektörde gerçekleşen sürecin aksine ürünler tüketicilere götürülmemekte, aksine tüketiciler olan turistler turistik ürüne ulaşmak için seyahatlere çıkmaktadır. Bu süreç turizm faaliyetlerine katılan turistlerin tüm seyahatleri boyunca, seyahate çıktıkları andan sürekli ikamet ettikleri yere geri dönünceye kadar yaptıkları tüm harcamalar ile ulusal ve küresel ekonomilere gelir sağlamalarına sebep olmaktadır. Bununla birlikte özellikle ulaşım, konaklama, yeme-içme ve alışveriş yapma şeklinde gerçekleşen harcamalar içerisinde en büyük kısım genelde ziyaret edilen destinasyonda gerçekleştiği için turizm harcamaları turist ağırlayan destinasyonların ekonomik olarak ciddi düzeyde kazanımlar elde etmelerine olanak sağlamaktadır.

Turistler, bütçelerinden belirli kısımları ve farklı şekillerde değerlendirebilecekleri zamanlarını tatilleri için ayırmaktadır. Turizm faaliyetlerine katıldıkları ve turizm sektörünün ürünlerinden yararlandıkları sürece yaptıkları tüketim ve harcamalar ziyaret ettikleri ülke ve destinasyonların ticaretinin ve ekonomisinin hacmini artırmaktadır. Yerli turistlerin gerçekleştirdikleri harcamalar destinasyona gelir sağlarken, yabancı turistlerin harcamaları döviz sağlaması sebebiyle ekonomik hareketlilikte ek olumlu katkılar oluşturmaktadır. Turizm faaliyetlerinin geliştiği dönemlerde milli gelir hızla artabilmektedir. Bu durumda turizm harcamalarının doğrudan gelir etkisi ile çarpan mekanizması gibi dolaylı gelir etkilerinin rolü bulunmaktadır. Çarpan etkisini gerçekleşen turizm faaliyetlerinden gelir elde eden insanların tasarrufa ayırmadıkları kısmı harcamalara ve yatırımlara kullanmaları sonucu ilk gelirden tekrar gelir sağlanmasına yol açmaları şeklinde açıklanabilir. Turizm harcamalarının gelir etkisini yapılan ilk harcamaların ülke ve bölge ekonomisine likidite katkısını ifade eden doğrudan gelir etkisi, turistlere ürün ve hizmet sunan işletmelerin diğer işletmelerden ihtiyaçlarını karşılarken ortaya çıkardıkları dolaylı gelir etkisi, bu gelir etkileri ile yerel halka ücret, maaş, kira gibi yollarla gerçekleşen geri aktarımı belirten uyarılmış gelir etkisi şeklinde gruplandırmak mümkündür. Bu yollarla gerçekleşen gelir etkileri turist çeken ülkelerin ve destinasyonların ekonomilerini oldukça olumlu etkileyebilmektedir.

Turizm harcamaların gelir etkisinin farklı bir yönünü ise devlet gelir ve harcamalarında ortaya çıkan ekonomik etkiler oluşturmaktadır. Turistlerin gerçekleştirdikleri turizm faaliyetleri ziyarette bulundukları ülkelerin devletleri ile destinasyonların kamu kurum ve kuruluşları için gelir sağlayıcı rol oynayabilmektedir. Turizmin gelişmesi vergilendirilen tüketim faaliyetleri sayesinde kamu gelir ve kaynaklarını artırabilmektedir. Vize ücretleri, liman vergileri, müze ücretleri ile gelir vergisi, kurumlar vergisi, belediye harçları, emlak vergileri, KDV, ÖTV gibi doğrudan ve dolaylı vergiler kamu kurum ve kuruluşlarının turizmden elde ettiği başlıca gelir kaynaklarındandır. Ayrıca turizmin gelişmesi için devlet ve özel sektör tarafından yapılan yatırım ve harcamalar turizm faaliyetlerinden sağlanan gelirleri artırabilmektedir.