Tahtakale Hamamı

Doğal ve Kültürel Miras Hamam

Tarihi yarımadada Haliç boyunca surlara paralel bir cadde uzanmaktadır. Şimdi Tahtakale dediğimiz yerde şehirden bir iç surla ayrılmış bir Venedik mahallesi bulunmaktaydı. Bu duvarın kalıntılarına bugün de rastlamak mümkündür. Surların altında yer aldığı için Türkler buraya kalenin altı anlamına gelen Tahtel-Kafe adını vermiştir ve Tahtakale adı da buradan doğmuştur. Hamam, insanların yıkanması için özel olarak yapılmış bir yapıdır. Güncel Türkçe Sözlük'te "hamam" kelimesinin "1. Yıkanılan yer, yıkanılan yer, ılıklık odası; 2. "Paranın yıkanmak için kullanıldığı yer" şeklinde yazıldığı vurgulanmaktadır, hamamın hem mekansal özellik hem de ticari özelliği vurgulanmıştır. "Hamam" kelimesi dilimize Arapça çok sıcak, kaplıca, kaplıca anlamına gelen "ḥmm," "ḥammām" kökünden girmektedir. Tahtakale Hamamı, İstanbul'da yer alan tarihi bir Osmanlı hamamıdır. Hamam Tahtakale'de, Kapalıçarşı ile Eminönü arasında, Rüstem Paşa külliyesinin yanında bulunmaktadır. Rüstempaşa Hamamı olarak da bilinir. İstanbul'un en eski yapılarından biri ve şehrin en büyük çifte hamamlarından biri olan Tahtakale Hamam Çarşısı, XV. yüzyılda Fatih Sultan Muhammed döneminde  çarşı çalışanlarının dinlenebileceği bir yer olarak inşa ettirildi. Yıkama için giriş-çıkış uygundur, bu sayede çevredeki satıcılar geceleri rahatça yıkanıp dinlenebilmekteydiler. 1460'tan sonra inşa edilen Tahtakale çifte hamamı, 1894'teki büyük depremde kısmen yıkılmış, 1911 yangınında ise daha da hasar görmüştür. İstanbul'un en büyük hamamlarından biridir. Tahtakale Hamamı Eminönü ilçesinin Rüstempaşa semtinde yer almaktadır. Bina, Uzunçarşı Caddesi ile Hallaç Abdurrahman Caddesi arasında yer almaktadır. Hamamın girişi Uzunçarşı Caddesi üzerinde yer almaktadır. Giriş ve çıkışları ayrı olan ikiz binalardır, binalar hem erkek hem de kadın müşterilere hizmet verecek kadar büyüktür ve geniştir. Çifte hamamın erkekler tarafı girişi tercihen geniş ve işlek bir caddede yer alırken, kadınlar tarafı girişi hamamın bir yan sokağından veya arka sokağından uzakta, nispeten sessiz olacak şekilde planlanmıştır. Çifte hamamlarda erkekler bölümünde hamam sorumlusu, kadınlar bölümünde ise yıkananın akrabası bulunmaktadır. Erkekler kısmı kubbeyle örtülmüştür. Bu bölümden kapıdan soğuk hava deposuna ulaşılabilmektedir. Soğuk hava deposunun sol tarafında iki adet özel oda, sağ tarafında ise banyo bulunmaktadır. Geçiş, hususi odalardan sekizgen planlı sıcaklığa doğru yapılmaktadır. Her iki banyodaki soyunma alanları dikdörtgen şeklindedir. Erkekler kısmındaki sera yatay olarak genişletilmiş dikdörtgen olup, sera sekizgendir. Kadınlar bölümündeki sera daha küçüktür. Seranın güneybatısında eyvan ve özel alan ile özel alan bulunmaktadır. Sıcak bir evin yönüne yerleştirin. Merkezi ısıtma sistemi ocağı dikdörtgen planlı, uzun kenarı yirmi sekiz metre olup, üç bölümden oluşmaktadır. ellikle birbirinin aynısıdır. Kadınlar kısmındaki kubbe daha küçük ve daha geridedir. Soğuktan ısınmaya kadar iki çatıya kadar; buradan eyvan aracılığıyla dört tenha alana ulaşılabilmektedir. Özel odalardan ikisi çok geniştir ve kubbeleri sarkıtların sağlam köşelerine oturmaktadır. Küvet düz kesme taştan yapılmıştır. Cam kubbe 15,35 metre genişliğindedir. Eğik bir açıya sahip olduğundan tamburun üzerine dışarıdan monte edilir. Ilıklık, iki tarafı kesikli bir kubbeyle örtülmüştür. Solda ve sağda iki hücre bulunmaktadır. Harare'de dört özel oda, iki eyvanlı kanepe ve daire şeklinde beş kanepe bulunmaktadır.

Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Vakıflar İdaresi tarafından satılarak özelleştirilmiştir ve tütün fabrikası olarak kullanılmıştır. Daha sonra sosis fabrikası ve 1980'li yıllarda soğuk hava deposu olarak hizmet vermiştir. Bu tarihi hamam, Eminönü ve İstanbul'un buz ihtiyacını karşılamanın yanı sıra peynir depolamak için de kullanılmıştır. 

Yenileme sırasında duvarlar kaldırılmıştır, kapı ve pencereler kalafatlanmış ve kalın izolasyon eklenmiştir. Yıllardır bakım eksikliği, kalan yapıların daha da harap olmasına neden olmuştur.

 1990 yılında Doğan Kuban ve ekibi tarafından Tahtakale hamamı çarşı olarak restore edilmiştir. Günümüzde bir oyuncak mağazasına kiralanmıştır.

Yararlanılan Kaynaklar

Kuban, D. (2010). Ottoman Architecture: Antique Collectors' Club. ss. 227-228; Büyükdigan, İ. (2003). A critical look at the new functions of Ottoman baths, Building and Environment. 38 (4): 617-633, doi:10.1016/S0360-1323(02)00184-1; Historic Hamams (Turkish Baths) in Istanbul | Frommer's, www.frommers.com, (Erişim tarihi: 12 şubat 2024); Tahtakale Baths Conversion, https://www.archnet.org/sites/1200, (Erişim tarihi: 12 Şubat 20204).