Sayfiye

Kavram

Tatil yapmak, dinlenmek, eğlenmek, sağlık vb. nedenlerle yılın belirli zamanlarında, belirli süreler için gidilen yerler sayfiye yerleşmeleri olarak adlandırılmaktadır. Tarihsel açıdan Roma ve Bizans dönemlerinde ortaya çıkmaya başlayan sayfiye veya yazlık yerleşim olgusu, XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Avrupa’da özellikle büyük kentlere yakın kaplıca ve ılıca kaynaklarının etrafında sağlık ve sıhhat amaçlı ikamet edilen yerler şeklinde konumlandı. Daha sonraki dönemlerde, sanayi devriminin bir neticesi olarak insanların gelirlerinin ve boş zamanlarının artması, kentlerin hızla büyümesi, ulaşım imkânlarının gelişmesi, özellikle sahil şeritlerinde, ormanlık bölgelerde ve yayla alanlarında sayfiyelerin çoğalmasına neden oldu. Örneğin demiryollarının yaygınlaşması ile Riviera olarak tabir edilen Akdeniz kenarındaki Fransa’nın güney ve İtalya’nın kuzeybatı sahil şeridi sayfiye yerleşmeleri ile önem kazandı ve XIX. yüzyılda San Remo, Monte Carlo, Cannes gibi yerleşimler popüler hâle geldi. XIX. yüzyıl sonlarına doğru bugün her biri birer turizm merkezi olan Alpler’deki yazlık ve kışlık sayfiyeler de oluşmaya başladı.

Türkiye’de ilk sayfiyelerin gelişimi Avrupa’yla paralel olarak XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul’un çevresinde gerçekleşti. Bu dönemde özellikle soylular, üst düzey devlet görevlileri ve varlıklı tüccarlar tarafından sayfiyelerin tercih edildiği görülmektedir. İstanbul’da, Kadıköy, Çamlıca, Adalar, Yeniköy ve Tarabya gibi bugün çok canlı ve hareketli semtler ilk olarak sayfiye yerleşmeleri şeklinde ortaya çıktı. Cumhuriyet döneminde ise özellikle 1950’li yıllardan itibaren daha uzak sayfiyelerin oluştuğu görülmektedir. Bu dönemde Türkiye’nin en önemli turizm merkezlerinin doğuşu sayfiye niteliğinde oldu. Ayvalık, Çeşme, Bodrum, Marmaris, Uzungöl, Ayder vb. turizm merkezleri birer sayfiye olarak dikkat çekmekte ve sayfiye niteliğini günümüzde kısmen de olsa korumaktadırlar.

Öte yandan, popülerlik kazanması ile birlikte sayfiyelere yazlık ev ve devre mülk tarzı konutların çok daha fazla inşa edildiği görülmektedir. Bununla beraber “Tatil, dinlenme, eğlence ve sağlık gibi amaçlarla turizme katılanlara hizmet sunan genellikle deniz, dağ, kaplıca, göl, yayla gibi bir turizm çekiciliğinin yakınında kurulan işletmeler” şeklinde tanımlanan sayfiye işletmeleri de popülerlik kazanan bölgelere daha fazla inşa edilmektedir. Bu durum, sayfiyelerde kırsal kalkınma açısından istihdam ve gelir boyutunda fayda sağlarken plansız yapılaşma, altyapı eksikliği ve çevresel bazı sorunlara sebebiyet verebilmektedir.

Sayfiyeler, genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir; seçkin sayfiyeler (büyük merkezlere yakın, ulaşımı kolay ve tesis kapasitesi fazla olan), gözde sayfiyeler (çok tercih edilen ve kitlesel yoğunluk yaşayan), küçük sayfiyeler (uzak ve çok bilinmeyen, sınırlı ulaşımı ve müdavimi olan), kış sayfiyeleri (kış sporları imkânı ve ulaşım olanağı bulunan), kaplıca sayfiyeleri (kaplıca/ılıca tesisleri ve konaklama imkânı olan) ve günlük sayfiyeler (büyük kentlerden günübirlik ziyaret imkânı olan). Sayfiye niteliğindeki bazı yerleşmelerin, yıllar içerisinde yoğun nüfusun yaşadığı kentlere veya yakınındaki metropolün banliyölerine dönüştüğü de görülmektedir. Örneğin; İstanbul’un kalabalıklaşmasıyla Kadıköy, Pendik, Tuzla gibi merkezler artık birer büyük ilçe konumuna geldi. Avrupa’da Nice, Alicante ve ABD’de Long Beach gibi eski sayfiyeler turizm sayesinde bugün birer büyük kent oldular.

Yararlanılan Kaynaklar

Kozak, N., Akoğlan Kozak M. ve Kozak M. (2011). Genel Turizm (İlkeler – Kavramlar). Ankara: Detay Yayıncılık; Lavery, P. (1971). Resorts and Recrations. İçinde; P. Lavery (Editör) Recrational Geography (ss. 167-195). New York: Wiley; Salah, E. (2013). Sayfiye to Banlieue: Suburban Landscape Around Anatolian Railways, From Mid-Nineteenth Century to the World War II (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: ODTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü; Yağan, N.B. ve Binan, C. Ş. (2017) İstanbul’un Tarihi Sayfiye Alanlarındaki Yapıların Komşuluk İlişkileri Üzerine Bir Değerlendirme. İçinde; S. Akansel, F. Umaroğullari ve T. Canitez (Editörler), X. Uluslararası Sinan Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss. 129-138. ss.). Edirne: Trakya Üniversitesi Matbaası.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Özgüç, N. (1977). Sayfiye Yerleşmeleri: Gelişme ve Başlıca Özellikleri, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 22: 142-162.