Rüstem Paşa Kervansarayı (Edirne)

Kervansaray ve Han Kervansaray Han Konaklama Tesisi Doğal ve Kültürel Miras Kervansaray Han Kervansaray Han

Edirne’de 1560-1561 yılında Sadrazam Rüstem Paşa tarafından Mimar Sinan’a yaptırılan Kervansaray, iki katlı olup iki ayrı avludan oluşmaktadır. Büyük avlulu kısım şehir hanı, küçük avlulu kısım menzil hanı niteliğinde olup ikili işleve sahiptir. Büyük avlunun bulunduğu bölüm Mimar Sinan tarafından inşa edilirken, küçük avlunun çevrelediği yapının mimarı bilinmemektedir. Büyük ve kareye yakın bir dikdörtgen avluya sahip yapının iki avlu arası bir geçitle birbirine bağlanmaktadır. Etrafını çevreleyen iki katlı galeriler ve avlu ortasında da bir köşk mescit bulunmaktadır. Mimar Sinan, yapının inşasında önceki pek çok örneğinin aksine kervansarayı külliyenin bir birimi olarak düşünmekten uzaklaşarak diğer fonksiyonel yapıları (hamam, mescit, dükkân vs.) kervansaray bloğu içerisinde birer fonksiyonel mekân olarak tasarladı.

Yapının planlamasında, Mimar Sinan’ın dört noktayı göz önünde tuttuğu ve fonksiyonel bir mekânlar topluluğu oluşturmaya çalıştığı görülmektedir. Planlamada dikkat edilen dört nokta şunlardır; insanlarla hayvanlara ait ayrı mekânların oluşturulması, idarecilere ait mekânlarla hamam ve hela gibi ihtiyaç bölümlerinin bir araya toplanması, ibadet mekânını Anadolu Selçuklularından gelen motifleri (Köşk mescit gibi) yaşatacak şekilde kervansaray planı içinde bir birim olarak bırakmak ve cepheyi sokağa uyduran dükkânlara yer vermek. Büyük Rüstem Paşa Hanı da denilen sol bölüm, enlemesine sekiz uzunlamasına altı kemerli revaklarla çevrelenen dikdörtgen bir avlunun dört tarafında gelişmektedir. Revakların gerisinde alt katta beşi tonozlu 35 oda, üst katta kubbeli galerinin gerisinde yine kubbeli 38 oda bulunmaktadır. Odalardan sokak tarafındakilerin önünde zemin katta dükkânlar yer almaktadır. Katlar arasındaki bağlantı revakların içine yerleştirilen iki merdivenle, helalara ve sağ bölüme geçiş ise odalar arasına konulan dehlizler ile sağlanmaktadır. Küçük Rüstem Paşa Hanı olarak da bilinen sağ bölümü zemin katında cephede dükkânlar, avlu çevresinde ahır, mutfak ve helalardan, üst katta konuk odalarından oluşmaktadır.

Avluya bakan galerinin gerisinde çeşitli büyüklükte ve biçimde aynalı tonozla örtülmüş 25 oda vardır. Zamanla harap olan Kervansaray’da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1960 yılında yenileme çalışmalarına başlandı. Kervansaray’ın bir otel olarak kullanılabileceği düşünülerek 1967 yılından itibaren proje çalışmalarına ilk adım atıldı. 1972 yılının temmuz ayında hizmete açılan Rüstem Paşa Kervansaray Oteli 1980 yılı Ağa Han Mimarlık Ödülü’ne layık görüldü. Mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait olan Kervansaray, 1987 yılında bir turizm firmasına 49 yıllığına kiralandı. Firmanın, otel olarak uzun yıllar işlettiği Kervansaray, sahibinin sağlık sorunları ve ekonomik nedenlerle 2016 yılında kapandı. İstanbul merkezli başka bir turizm şirketi Kervansaray’ın haklarını devralarak tarihi binayı otel olarak yeniden turizme kazandırdı.

Yararlanılan Kaynaklar

Akçıl, N. Ç. (2008). Rüstem Paşa Kervansarayı. İçinde; Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt-35 (ss. (35) 290-291). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.; Ayverdi, E. H. (1952). Edirne’de Rüstem Paşa Kervansarayı, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, (122): 9-10; Cantay G. (1981). Türkiye’de Osmanlı Devri Kervansaray Yapılarının Tipolojisi. 9. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (ss. 1381-1390). Ankara; Cantay, G. (1988). Kervansaraylar. Mimarbaşı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri, (I): 369-392; Çakırlar, E. (1970). Rüstem Paşa Kervansarayı Turistik Oteli, Arkitekt, (338): 70-75.