“Nazilli” adının nereden geldiğine dair birçok rivayet olmakla birlikte en çok bilineni Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde yer alan rivayettir. Evliya Çelebi, Nazilli’nin adının kökenini açıklarken, bölgenin güzel havasından ve burada yaşayan insanların zarif ve sevilen kişiliklerinden bahsetmiştir. Ayrıca, bu özelliklerinden dolayı bölgeye “Nazlı” adı verildiğini ifade etmiştir. Bu açıklamalar, dönemin kültürel dokusunu ve sosyal yaşamını da gözler önüne sermektedir. 

Nazilli, batıda Sultanhisar, doğuda Kuyucak, güneyde Bozdoğan, güneybatıda Yenipazar, güneydoğuda Karacasu ve kuzeydoğuda Manisa’nın Alaşehir ilçesi ile çevrilidir. Ege Bölgesi’nde Büyük Menderes havzasında yer alan Nazilli kuzey-güney doğrultusunda elips şeklinde bir yerleşim alanına sahiptir. İlçenin yüzölçümü 644 kilometrekaredir. Denizli-Aydın-İzmir karayolu ilçeyi doğu-batı yönünde kesmektedir. Şehrin kuzeydeki bölümüne “Yukarı Nazilli”, güneydeki bölümüne ise “Aşağı Nazilli” denilmektedir. İlçenin tarım faaliyetlerinde önemli bir yere sahip olan Menderes Nehri, bölge ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Güneydoğuda Karıncalı Dağı (1705 metre), kuzeydoğuda Çamlık Dağı (1732 metre) ve güneyde Madran Dağı (1792 metre) gibi yüksek noktalar Nazilli’nin coğrafi dokusunu oluşturmaktadır. Ayrıca, Büyük Menderes Nehri’ne dökülen İsabeyli Deresi, Dallıca Gereniz, Dereköy ve Mergen çayları, ilçenin başlıca su kaynakları arasında yer almaktadır.

Nazilli'de yaz ayları oldukça sıcak ve genellikle yağışsızdır. Temmuz ve ağustos aylarında ortalama sıcaklıklar 30-35°C arasında, kış aylarında ise 10-15°C civarındadır. Nazilli’de ocak, yılın en soğuk ayı olmasına rağmen, hava sıcaklığı nadiren 0°C'nin altına inmektedir. Bölge, yıllık ortalama 700-800 mm arasında yağış almaktadır ve bu yağışların çoğu, özellikle kış ve ilkbahar aylarında görülür. Nazilli'nin bitki örtüsü tipik Akdeniz bitki örtüsüdür. Zeytin ağaçları, maki bitkileri ve çam ormanları bölgenin doğal bitki örtüsünü oluşturmaktadır. 

Aydın'ın ikinci büyük ilçesi olan Nazilli kültürel ve ekonomik bakımdan oldukça zengin bir geçmişe sahiptir. Nazilli, Ege Bölgesi’nin en eski yerleşim yerlerinden biridir ve tarih boyunca birçok uygarlığın merkezi olmuştur. Ege kıyılarından Anadolu’nun iç bölgelerine uzanan stratejik bir güzergâhta yer aldığı için, Hititler’den Asur ve Lidya’ya, Persler’den Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı’ya kadar pek çok büyük devletin ilgisini çekmiştir. Bu coğrafya, sadece doğal güzellikleriyle değil, aynı zamanda önemli tarihi olayların yaşandığı bir bölge olarak da dikkat çekmektedir.

Nazilli’nin merkezi hakkında kesin bilgilere ulaşılamasa da Karia bölgesindeki Menderes Vadisi’ne ilk olarak Luviler’in yerleştiği bilinmektedir. Bölgedeki ilk yerleşim, Lidyalılar tarafından kurulan Mastaura şehri olmuştur. Ege ile Ön Asya arasındaki ticaret yolu üzerinde yer alması, kentin hızla gelişmesine olanak sağlamıştır. MÖ 546 yılında Persler, Lidyalıları yenerek bölgeyi kontrol altına almıştır. Daha sonra MÖ 344 yılında Büyük İskender, burayı fethetmiş; onun ölümünden sonra bölge Seleukoslar’ın yönetimine geçmiş,  ardından da Roma hakimiyetine girmiştir. Roma egemenliği altında, bölge MS birinci ve ikinci yüzyıllarda ekonomik olarak kalkınmıştır. Bu dönemde, bölgede tahıl ekim alanları genişletilmiş; üzüm, incir ve zeytin gibi yeni ürünler ve narenciye yetiştirilmiş, pamuk üretimine başlanmıştır. Ancak, Bizans döneminde siyasi, dini, ekonomik ve kültürel yapılaşmanın İstanbul yönünde yoğunlaşması Nazilli’nin de yer aldığı bölgenin ekonomik olarak olumsuz etkilenmesine yol açmıştır. 

Anadolu'nun Türkleşmesi sürecini başlatan Selçuklular döneminde bu bölgeye ilk yerleşenler Oğuz boyları olmuştur. 1280 yılında Menteşe Beyliği tarafından ele geçirilen ilçe, daha sonra Aydınoğulları Beyliği’nin hakimiyeti altına girmiş, 1426’da ise Yıldırım Beyazıt tarafından fethedilerek Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliğine girmiştir. Yunanlıların 3 Haziran 1919’da Nazilli’yi işgal etmesinin ardından Yörük Ali Efe, Yunan işgaline karşı direniş gösteren önemli bir halk kahramanı olmuştur. 16 Haziran 1919'da Sultanhisar'da gerçekleştirdiği Malgaç Baskını ile Yunanlılara karşı ilk direniş hareketini başlatmıştır. Demirci Mehmet Efe, Kurtuluş Savaşı'nda Yörük Ali Efe ile birlikte hareket eden ve Nazilli'nin kurtuluşunda önemli rol oynayan bir diğer kahramandır. Yunan işgaline karşı mücadele eden ilçe, 27 ay süren düşman esaretinden sonra 5 Eylül 1922’de işgalden kurtulmuştur. 

2024 yılı itibariyle Nazilli nüfusu 162.041 kişidir. Nazilli’de nüfus yoğunluğu kilometrekareye 226 kişidir. Nazilli nüfusunun yüzde 49’u (80.009 kişi) erkek, yüzde 51’i (82.032 kişi) kadındır. Nüfusun yüzde 31’i genç, yüzde 49’u orta yaşlı ve yüzde 20’si yaşlı kişilerden oluşmaktadır. Nazilli nüfusunun yüzde 51’i evli, yüzde 20’si bekar ve yüzde 6’sı eşi ölmüş ve yüzde 23’ü boşanmış kişilerden oluşmaktadır. Nüfusun yüzde 71’i ilk, orta ve lise mezunları, yüzde18’i lisans ve lisansüstü mezunlarıdır.

Nazilli’de Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı sekiz anaokulu, 34 ilkokul, 26 ortaokul, 13 lise bulunmaktadır. 2.238 öğretmenin görev yaptığı ilçede 27.561 öğrenci eğitim almaktadır. Adnan Menderes Üniversitesi'ne bağlı Nazilli İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ve Nazilli Meslek Yüksek Okulu ilçedeki yüksek öğretim kurumlarıdır. Nazilli Belediyesi ve çeşitli sivil toplum kuruluşları tarafından düzenlenen kültürel etkinlikler, ilçenin kültürel yaşamına katkı sağlamaktadır. İlçede faaliyet gösteren 42 adet aktif sivil toplum kuruluşu bulunmaktadır.

Nazilli, Aydın ilinin önemli ekonomik merkezlerinden biridir. Tarım ve hayvancılık başta olmak üzere sanayi, turizm, kamu hizmetleri, ulaşım ve iletişim hizmetleri Nazilli halkının geçim kaynakları arasında bulunmaktadır. Nazilli, verimli toprakları ve uygun iklim koşulları sayesinde tarım sektöründe önemli bir yere sahiptir. İlçede tarım ürünleri büyük bir çeşitlilik göstermekte olup, bu ürünler arasında incir, zeytin, pamuk, buğday ve mısır başı çekmektedir. Özellikle incir üretimi, Nazilli'nin simgesi haline gelmiştir ve Türkiye'nin incir ihracatının yüzde 65'i bu bölgeden karşılanmaktadır. XVII. yüzyılın ortalarına doğru bölgeye gelen Evliya Çelebi, günümüzde de ekonomiye canlılık kazandıran Nazilli inciri hakkında “... bu Nâzlı incîrinin kurusu makbûl-i hâs [u] âmdır ve gâyet latîf ve nerm tâmdır” diyerek Nazilli incirinin güzelliğinden bahsetmiştir. Nazilli'de ayrıca çeşitli meyve ve sebzeler de yetiştirilmektedir. Üzüm, nar, elma, domates, biber ve patlıcan gibi ürünler bölgenin tarım ürünleri arasında yer almaktadır.

Nazilli'de sanayi sektörü oldukça gelişmiştir. İlçede tekstil, gıda, metal ve makine sanayii gibi çeşitli sanayi kolları bulunmaktadır. Nazilli Organize Sanayi Bölgesi, ilçenin sanayi faaliyetlerinin merkezi konumundadır ve birçok yerli ve yabancı yatırımcıya ev sahipliği yapmaktadır. Nazilli, ticaret açısından da önemli bir merkezdir.

Nazilli’nin Tarihi, Kültürel ve Doğal Zenginlikleri

Folklor ve Halk Oyunları: Nazilli'nin kültürel yapısında halk oyunları önemli bir yere sahiptir. Nazilli Zeybeği, ilçenin en bilinen halk oyunlarından biridir. Yörük kültürünün bir parçası olan bu oyun, kahramanlık ve yiğitliği simgelemektedir. Nazilli'de her yıl halk oyunları festivalleri düzenlenmekte ve bu festivallerde zeybek gösterileri büyük ilgi görmektedir.

Geleneksel El Sanatları: Dokumacılık ve kilimcilik, Nazilli'nin geleneksel el sanatları arasında öne çıkmaktadır. Yöresel desenlerle süslenen kilimler, el işçiliğiyle dokunmakta ve büyük bir özenle hazırlanmaktadır.

Mutfak Kültürü: Nazilli mutfak kültürü, Ege Bölgesi'nin zengin lezzetlerini yansıtır. Zeytinyağlı yemekler, ot yemekleri ve deniz ürünleri, Nazilli mutfağının vazgeçilmezleri arasındadır. Ayrıca, incir ve zeytin gibi yerel ürünler de mutfakta sıkça kullanılmaktadır. Nazilli pidesi, kıymalı, yumurtalı, peynirli, tahinli gibi pek çok çeşidiyle tanınmaktadır. Ayrıca, yuvarlak kıymalı çeşidi “Nazilli Gülü” adıyla bilinir. Bu yöresel lezzet, ilçenin en popüler ve sevilen yemeklerinden biri olup, tescillenmiş bir ürün olarak coğrafi işaret almıştır. Madran Dağı'ndan getirilen kar ve şerbet ile yapılan “Kar Helvası” da ilçenin coğrafi işaretli ürünüdür. Üzüm suyu ve şekerden yapılan beyaz ve akışkan bir macun olan “Gencer Macunu”, Nazilli ve yöresinde dini bayramların son günü büyük kazanlar içerisinde yapılıp satılmaktadır.

Festivaller ve Şenlikler: Nazilli'de yıl boyunca çeşitli festivaller ve şenlikler düzenlenmektedir. İlçenin kültürel yaşamına renk katan bu etkinlikler toplumsal dayanışmayı da pekiştirmektedir. İncir Festivali, Nazilli'de düzenlenen en önemli etkinliklerden biridir. 

Nazilli, tarihî ve kültürel zenginlikleriyle dikkat çeken bir ilçedir. Arpaz Köyü, Kestel Köyü, Mastaura, Koca Cami, Kestane Pazarı Camii, Nazilli Etnografya Müzesi, Nazilli Sümerbank Fabrikası ve Uzun Çarşı Nazilli'de ziyaret edilecek yerler arasında öne çıkmaktadır.

Koca Camii: 1886 yılında yapılan tek minareli ve kagir bir camidir. Büyük depremde minaresi ve kubbesi yıkılınca cami onarılmış ancak milli mücadele yıllarında yanarak tekrar yıkılmıştır. 1930 yılında yeniden yapılan cami bugünkü durumuna getirilmiştir.

Kestane Pazarı Camii: Nazilli Uzun  Çarşısı içinde Kestane Pazarı olarak bilinen bölgede yer alan cami, 1900 yılında Hacı Demir Ali, Hacı İsmail ve Hacı Ethem Efendi'nin katkılarıyla inşa edilmiştir. Kurtuluş Savaşı sırasında zarar gören caminin tavan örtüsü ve içindeki ahşap sütunlar daha sonra yenilenmiştir.

Uzun Çarşı: Nazilli'nin tarihi dokusunu ve kültürünü yansıtan Uzun Çarşı, ilçenin sembollerinden biridir. Uzun Çarşı gıdadan giyime, ziynet ve hediyelik eşyadan teknoloji ürünlerine kadar her türlü ihtiyacın karşılanabileceği bir alışveriş merkezi olmasının yanı sıra bir rekreasyon, eğlence ve sosyalleşme alanıdır. Ayrıca ilçenin geleneksel büyük pazarı da perşembe günleri bu çarşının sokakları arasında kurulmaktadır. 

Nazilli Etnografya Müzesi: Bina, filmlere konu olan eski Ankara Palas Oteli restorasyon çalışmalarının ardından günümüzde Nazilli Etnografya Müzesi olarak hizmet vermektedir. 

Nazilli Sümerbank Fabrikası: Nazilli, 1937 yılında Atatürk’ün öncülüğünde açılan Türkiye’nin ilk basma fabrikası olan Nazilli Sümerbank Fabrikası'na ev sahipliği yapmıştır. Bu önemli tesis, 2002 yılında kapatılmıştır. Günümüzde, bu tarihi yerleşke, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Nazilli Meslek Yüksekokulu olarak hizmet vermektedir.

Mastaura (Bozyurt): Mastaura Antik Kenti, dar bir vadinin ortasından geçen Mastaura Deresi'nin çevresinde konumlanmış küçük bir yerleşim yeridir. Kentteki yapı kalıntıları arasında kuzeybatıda yer alan tiyatro ve iki kademeli kemerli teraslarla inşa edilmiş sahne binası öne çıkmakta olup bu yapı kısmen korunmuş durumdadır. Ören yerinin güneydoğusunda nekropol (mezarlık) bulunur. Efes ile Celenaea arasındaki ticaret yolu üzerinde yer alan Mastaura, sikke basma yetkisine sahip şehirlerden biri olmuştur. Bu önemli kent zamanla depremler ve veba salgınları nedeniyle harap olmuş ve terk edilmiştir.

Arpaz Köyü (Esenköy): Nazilli'nin 15 kilometre güneyinde yer alan Arpaz Köyü (Esenköy) eski bir Karya yerleşmesi olan Harpasa Kalesi’nin eteklerinde konumlanmış ve adını da bu yerleşimden almıştır. Harpasa Antik Kenti’nin Ortaçağ’da piskoposluk merkezi olduğu tarihi kayıtlardan anlaşılmaktadır. Büyük Menderes Ovası'na panoramik bir bakış sunan Harpasa, Bizans, Roma ve Osmanlı dönemlerinde kesintisiz olarak yerleşim görmüştür. Arpaz Köyü içinde Osmanlı’dan kalan Beyler Konağı oymalı ahşap işçiliği, nakışları, tabanlarındaki çarkı felek motifleriyle görülmeye değer tarihi mekanlardan birisidir.

Kestel Köyü: Nazilli’ye yaklaşık 15 kilometre mesafede yer alan köyün içinde ve çevresinde, Bizans Dönemi’ne ait hamam ve duvar kalıntıları yer almaktadır. Köyde bulunan Kestel Köy Camisi, geçmişte bir Bizans kilisesi olarak inşa edilmiş ve sonrasında camiye dönüştürülmüştür. Ayrıca, Bizans Dönemi’ne ait bir duvar ve Selçuklu Beylikleri Dönemi’nden kalma bir türbe, caminin avlusunda dikkat çeken tarihi eserler arasında yer almaktadır.

Nazilli’de, turizm işletme belgeli dört tesis, yatırım belgeli iki tesis ve basit konaklama belgeli 13 tesis bulunmaktadır. Bu tesisler toplam 970 yatak kapasitesine sahiptir. İlçeye kara ve demiryoluyla ulaşım mevcuttur. İzmir-Aydın-Denizli karayolu üzerindeki otogardan diğer illere düzenli olarak otobüs seferleri yapılmakta, ayrıca ilçelere düzenli otobüs ve dolmuş seferleri gerçekleştirilmektedir. İzmir-Denizli tren yolunun Nazilli istasyonu bulunmakta olup düzenli olarak tren seferleri sağlanmaktadır.