Müzede Etik

Kavram Müze Yönetim ve Organizasyon

Müzelerin ulusal ve uluslararası mevzuat, yasa ya da buna benzeyen uzmanlık alanlarında bilgi transferiyle koordinasyonun sağlanmasını amaçlayan kurallar bütünüdür. Müze etiğinin temel amacı müzeleri, müzedeki koleksiyon ve sergileri korumaktır. Bu amaçla kültürel mirasın, eğitimin geliştirilmesini ve kuruluşlarla koordineli bir şekilde çalışılmasını hedeflemektedir. Müze etiği, mevcut bilgi ve kaynakları dikkate alarak koleksiyonların erişilebilir olmasının yanı sıra gelecek kuşaklara aktarımını da güvence altına almayı amaçlayan kurallardan oluşmaktadır. Müzeler, diğer devletlerin mevzuatına ulusal ve yerel yasalara uymak zorundadır.

Müze etiği uluslararası düzeyde ülkeler aracılığıyla genel kabul görmüş kurallar çerçevesinde şekillenmektedir. Bu ülkeler müze etiği konusunda mikro ve makro temelde hareket etmektedir. Müzecilik faaliyetlerini yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası alanda koordine ederek meslek birliklerinin ve sivil toplum kuruluşlarının uluslararası müze etiği kurallarına uymalarını teşvik etmektedir. Bunun yanı sıra müze koleksiyonlarının oluşturulmasında ya da eserlerin temin edilmesi sürecinde uluslararası etik kurallar doğrultusunda hareket edilmektedir.

Müze etik kurallarına göre müzenin yetki belgesine ilişkin bir belge düzenlenmelidir. Bu belgede müzenin yasal konumu, kar amaçlı olup olmadığı ve sürekliliği belirtilmelidir. Müzenin misyon ve vizyonu kamuoyu ile açık olarak paylaşılmalıdır. Müzenin temel faaliyetlerini sürdürebileceği temel temasına uygun bina ve ortam bulunmalıdır. Görevliler müzeyi ziyaret edecek bireylerin gereksinimlerini göz ardı etmemelidir. Bunun yanı sıra ziyaretçilerin müzeye erişebilirliği de sağlanmalıdır. Müzeyi ziyaret edecek kişiler ve personel için sağlık ve güvenlik standardizasyonu sağlanmalıdır.

Müzede çalışacak kişilerin müze etik kuralları doğrultusunda hareket edilmelidir. Personellerin işe alım süreçlerinde yasal prosedür uygulanmalıdır. Müze personelinin yeterliliği için alanında belli bir uzmanlığa sahip kişilerin istihdam edilmesi zorunludur. Ayrıca müzede istihdam edilen personelin gelişimini takip etmek ve desteklemek de müzecilikte etik bir kuraldır. Müze personelinin uyması gereken etik kuralar da mevcuttur. Müze personelinin ise herhangi bir sebeple geçici olarak olsa bile müze koleksiyonlarını ya da parçaları dışarı çıkarmalarına izin verilmez. Müze personeli, yapacakları araştırmalarda, müzenin misyon ve hedefleriyle ilişkili olarak etik ve akademik uygulamalarla uyumlu olmalıdır. Müze personeli, uzmanlık alanları ve koleksiyonlar hakkında bilgilerini paylaşmalıdır.

Kültür varlığı kaçakçılığı ile mücadele müze etiğini oluşturan bir diğer unsurdur. Müze hırsızlığı koleksiyon ve sergilerin korunması ve hasar almaması müze etiği kapsamında değerlendirilmektedir. Eserlerin satın alınması, bağışlanması, ödünç verilmesi ya da değiş tokuş yapılması aşamasında herhangi bir ülkeden yasadışı yollarla yurtdışına çıkarılmadığı tespit edilmelidir. Müzeler, koleksiyonların ve eserlerin, hangi ülkeye ait oldukları ispatlanmaları durumunda, parçaların ait olduğu ülkeye ya da halka geri verilmesi için yapılacak çalışmalara istekli olmalıdır. Silahlı çatışma, insan kaynaklı sorunlar, doğal afetler gibi problemler karşısında eserleri korumaya yönelik politikalar geliştirmesi gereklidir. Müzeler, kökeni tam olarak belli olmayan, hangi ülkeden ne şartlarla geldiği saptanamamış parçaları sergilemekten ya da kullanmaktan kaçınmalıdır.

Müzede sergilenecek olan eserlere ilişkin etik kurallara göre, vahşi yaşamın korunması ile ilgili olan eserlerin ulusal ve uluslararası boyutta yasalara aykırı olmaması gereklidir. Doğal ortamı bozmaya yönelik bir tahribat varsa eserler sergilenemez ya da sergi amacıyla satın alınamaz. Herhangi bir inanç için kutsal önem atfeden eserler, insan kalıntıları güvenliği sağlanabilecek ve gereken önem atfedilecek şekilde sergilenebilmektedir. Sergilenecek unsurlar botanik ya da zoolojik örnekler içeriyorsa, eserlerin ulaşıldığı doğal ve toplumsal ortamı koruyacak şekilde ulusal ve uluslararası yasa ya da antlaşmalara uygun olmalıdır.

Müzede bulunan koleksiyon ve sergilere ilişkin etik kurallara göre eserlerin bakım ve onarımı yapılmak zorundadır. Eserlere gerekli özen gösterilerek, parçaların bulunduğu andan itibaren tarihsel süreci eksiksiz olarak saptanmalıdır. Koleksiyonların bakımları mesleki ve teknik becerileri olan personeller tarafından yapılmalıdır.

Müze koleksiyonlarının belgelenmesi mesleki standartlar çerçevesinde oluşturulmak zorundadır. Her bir esere ilişkin eksiksiz künye bilgileri, parçanın bağlantılı olduğu öğeler, nereden geldiği, durumunun ne olduğu ve daha önce yapılan işlemler bu belgelendirmedeki temel unsurları oluşturmaktadır. Verilerin güvenliğinin sağlanarak, müze personeli ve yasal kullanıcıların bilgiye ulaşmasını sağlayacak sistemlerle desteklenmektedir. Müzelerin eserler hakkında oluşturduğu bilgiler doğru ve tarafsız olmalıdır. Müze yayınları, kurumun standartlarına zarar vermemelidir.

Yararlanılan Kaynaklar

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü (2020). Müze Koleksiyonların Korunmasına ve Geliştirilmesine Yönelik Karar, https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-141154/muze-ve-koleksiyonlarin-korunmasina-ve-gelistirilmesine-.html, (Erişim tarihi: 01.01.2020); Müzecilik için Etik Kuralları. (2020). Müzecilikte Etik Kurallar, http://mmkd.org.tr/wp-content/uploads/2013/10/icom-muzeler-icin-etik-kurallari2.pdf, (Erişim tarihi: 01.01.2020).