Muğla Saraylısı, Muğla yöresinde uzun yıllardır üretilen ve severek tüketilen geleneksel bir tatlıdır. Yüzyıllardır köy evlerinde yapılan bu tatlı, kendine has üretim süreci ve özgün şekliyle bölge halkı için önemli bir yere sahiptir. Yaklaşık iki yüz yıllık bir geçmişe sahip olan Muğla Saraylısı, özellikle Muğla'nın Menteşe bölgesine özgü malzemeler kullanılarak hazırlanan bir tatlıdır. Tatlının yapımında, bölgenin ünlü cevizleri ve incecik açılan yufkalar önemli rol oynar.

Tatlının isminin kaynağı, Muğla yöresinde geleneksel kız isteme adetlerine dayanmaktadır. Damat alayı, kız evine nişan takmaya gittiğinde bir tepsi tatlı hazırlanır ve bu tepsinin ortasına bir sarı lira konurdu. Bu sarı lira, zenginlik, asalet ve samimiyetin simgesi olarak kabul edilirdi. Zaman içinde bu gelenek, Muğla’da halk arasında "Sareyli" olarak anılmaya başlandı. Dil değişimi ve zamanla söylenişin evrilmesi sonucu tatlı "Muğla Saraylısı" ismini almıştır. Bu kültürel miras, halen kız isteme törenlerinde önemli bir yer tutar ve Muğla halkı tarafından yaşatılmaktadır.

Muğla Saraylısı, yöresel kimliğini koruma altına almak amacıyla 21 Eylül 2017 tarihinde Muğla Ticaret ve Sanayi Odası tarafından coğrafi işaret başvurusuna tabi tutulmuştur. Başvuru süreci sonucunda tatlı, 17 Nisan 2018 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi işaret tescili almıştır. Bu tescil ile birlikte, Muğla Saraylısı’nın üretim yöntemleri, kullanılan malzemeleri ve özgün şekli korunarak, tatlının geleneksel özelliklerinin bozulmadan kuşaklar boyunca aktarılması amaçlanmıştır. Coğrafi işaret, Muğla Saraylısı’nı sadece yöresel bir lezzet olarak korumakla kalmamış, aynı zamanda tatlının taklit edilmesinin de önüne geçmiştir.

Muğla Saraylısı’nın yapımı özen ve emek isteyen bir süreçtir. Tatlının ana malzemeleri arasında ince açılmış yufkalar, Menteşe yöresine özgü cevizler, tereyağı ve şerbet yer alır. Tatlının yapım aşamaları ise şu şekildedir:

Hamurun Açılması: Tatlı için ilk adım, hamurun incecik yufkalar halinde açılmasıdır. Bu aşamada hamurun mümkün olduğunca ince açılması, tatlının çıtırlığını sağlar.

İç Malzemelerin Eklenmesi: Açılan yufkaların arasına, bölgenin zengin cevizlerinden bol miktarda serpilir. Menteşe bölgesinde yetişen cevizler, tatlıya kendine has bir lezzet katar.

Şekil Verilmesi: Yufkalar cevizlerle katlandıktan sonra tatlıya özgü yuvarlak şekil verilir. Muğla Saraylısı’nın geleneksel formu, bu özel şekillendirme ile tamamlanır.

Tereyağı ve Pişirme: Tatlının üzerine eritilmiş tereyağı gezdirilir ve altın rengini alana kadar fırında pişirilir. Tereyağı, tatlıya hem çıtırlık kazandırır hem de ona zengin bir lezzet verir.

Şerbetlenmesi: Pişen tatlı, soğuduktan sonra üzerine şerbet dökülerek şerbetin iyice çekmesi sağlanır. Bu aşama, tatlının lezzet dengesini oluşturur.

Muğla Saraylısı, yalnızca bir tatlı olmanın ötesinde, bölgenin sosyal ve kültürel yaşamında önemli bir yere sahiptir. Özellikle kız isteme geleneklerinde ve bayramlarda bu tatlı, paylaşmanın ve birlikteliğin sembolü olarak kabul edilir. Zamanla Muğla halkı, Saraylı’yı düğün ve nişan törenlerinde de sıklıkla yapmaya başlamış ve bu lezzet, toplumsal yaşamın bir parçası haline gelmiştir.

Bu tatlı, Muğla’nın yöresel zenginliğini yansıtırken, aynı zamanda nesilden nesile aktarılan bir miras olarak yaşatılmaktadır. Muğla Saraylısı, hem bölgenin mutfak kültürünün bir parçası olmuş hem de evlerde yapılan geleneksel bir tatlı olarak sosyal bağları güçlendirmiştir.

Muğla Saraylısı, ismiyle ve tarihiyle bölgenin kültürel dokusunu yansıtan eşsiz bir tatlıdır. Yaklaşık iki yüzyıllık bir geçmişi olan bu lezzet, Muğla’nın sosyal hayatında önemli bir yer tutmakta ve hala özel günlerde yapılmaktadır. Geleneksel yapım yöntemi, malzeme seçimi ve tatlının sunuluşu, bölgenin köklü kültürel mirasını sürdürmektedir. Muğla Saraylısı, her lokmada tarihin ve kültürün izlerini taşıyan bir tatlı olarak bugün de sevilerek tüketilmektedir.