Menşe Adı

Kavram Doğal ve Kültürel Miras Üretim Yönetimi ve Pazarlama Coğrafya Coğrafi İşaretli Ürün

Coğrafi işaret koruması kapsamındaki ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer süreçlerini kapsayan aşamaların bütününün sınırları belirli bir coğrafi alanda gerçekleşmesi gerekiyor ise bu tanım kapsamındaki coğrafi işaretlere menşe adı denilmektedir. Bir ürünün menşe adı tescilini alabilmesi için coğrafi sınırları belirli bir yöre, alan, bölge veya çok özel durumlarda ülkeden kaynaklanan; tüm özellikleri veya esas niteliği bu yöre, alan veya bölgeye ait coğrafi unsurlara dayanan bir ürün olması gerekmektedir. Menşe adı olarak tescillenen ürünlere Afyon kaymağı, Devrek bastonu, Finike portakalı, Isparta gülü, İznik çinisi, Kayseri pastırması ve Antep fıstığı örnek olarak verilebilir. Bu ürünler özelliklerini ait oldukları coğrafi bölgelerin çevresel özelliklerinden ve o bölgeye dair üretim yöntemlerinin kültürel çeşitliliğinden almaktadır.

Bununla birlikte, toplumdaki bireylerce sosyal ve kültürel hayatın bir parçası olarak görülen bilgi ve deneyimler, ürünlerin üretim süreçlerinde de geçelidir. Bu durum ürünlerin diğer ürünlere göre ayırıcı bir nitelik kazanmasında önem teşkil etmektedir. Coğrafi işaretler ile ilgili temel kavramların bulunduğu 555 sayılı Kararnamede menşe adı tanımlanırken “… tüm veya esas nitelik veya özellikleri bu yöre, alan veya bölgeye özgü doğa ve beşeri unsurlardan kaynaklanan bir ürün ...” açıklamasıyla ürünün menşe adı özelliği kazanmasında beşeri özelliklerin de etkili olabileceği belirtilmektedir. Burada ifade edilmek istenen ürüne fark yaratan özellik kazandıran ve üretim sürecinde etkili olan unsurların bilgi, beceri ve deneyimler olduğudur. Aynı zamanda bu kanun kapsamında ürünün bulunduğu bölgeye ait kültürel değerler de korunmaktadır.

Menşe adı için başvuru yapılırken, coğrafi ürünün kullanım şekli, coğrafi sınırları, tanımı ve ayırt edici özellikleri, üretim yöntemi detaylı ve açık bir şekilde yazılı belgelerle ifade edilmelidir. Ayrıca aynı tür ürüne ait (örnek: zeytinyağı) genel üretim yöntemlerinden ziyade, tescillenecek ürünün varsa bulunduğu bölgeye dair özellikler taşıyan üretim şekli, üretiminde kullanılan özel aletler tüm detaylarıyla belirtilmelidir.

Yararlanılan Kaynaklar

Çalışkan, V. ve Koç, H. (2012). Türkiye’de Coğrafi İşaretlerin Dağılış Özelliklerinin ve Coğrafi İşaret Potansiyelinin Değerlendirilmesi, Doğu Coğrafya Dergisi, 17 (28): 193-214; Gündoğdu, G. (2006). Türk Hukukunda Coğrafi İşaret Kavramı ve Korunması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Şahin, A. ve Meral, Y. (2012). Türkiye’de Coğrafi İşaretleme ve Yöresel Ürünler, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 5 (2): 88-92.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Patent, T. ve Kurumu, M. (2019). Coğrafi İşaretler ve Geleneksel Ürün Adları. Ankara: Türk Patent ve Marka Kurumu.