Korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili tanımları belirlemek, yapılacak işlem ve faaliyetleri düzenlemek, bu konuda gerekli ilke ve uygulama kararlarını alacak teşkilatın kuruluş ve görevlerini tespit etmek hususunda hazırlanmış kanundur. Türkiye’de sit alanlarının ve korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarının sayısının giderek artması ve ülke bütününde korumanın bir merkezden idaresinin olanaksızlaşması nedeniyle yeni bir örgütlenmeye ihtiyaç duyuldu. 1983 yılında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu bu gereğe cevap vermek üzere çıkartıldı. O dönemki Kültür Bakanlığı tarafından hazırlanan, 18113 sayılı ve 23.07.1983 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak aynı tarihte yürürlüğe giren 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, kapsamı itibari ile korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili hususları ve bunlarla ilgili gerçek ve tüzel kişilerin görev ve sorumluluklarını içermektedir. Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte 28.02.1960 tarih ve 7463 sayılı Hususi Şahıslara Ait Eski Eserlerle Tarihi Abidelerin istimlaki Hakkında Kanun; 25.04.1973 tarih ve 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu; 02.07.1951 tarih ve 5805 sayılı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Teşkiline ve Vazifelerine Dair Kanun; 18.06.1973 tarih ve 1741 sayılı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Teşkiline ve Vazifelerine Dair Kanun ile 02. 07. 1951 tarihli ve 5805 sayılı Kanunda Bazı Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun yürürlükten kaldırıldı. Çeşitli açılardan 1710 sayılı kanunun geliştirilmiş bir devamı sayılabilecek kanun sit, kültür varlığı, tabiat varlığı, koruma, korunma gibi kavramları tanımlamış, korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını örneklendirerek listelemiş, bunların devlet malı niteliğinde olduğunu hükme bağladı. 2863 sayılı yasanın en önemli özelliklerinden biri kentsel sit alanlarında planlı koruma kavramını getirmesidir. Koruma Amaçlı İmar Planı tanımı da bu kanun ile güncellik kazandı.

Kanun yedi bölümden oluşmakta olup birinci bölümde amaç ve kapsam ile birlikte kültür varlıkları, tabiat varlıkları, sit, koruma, korunma, korunma alanı, değerlendirme, örenyeri, koruma amaçlı imar planı, çevre düzenleme projesi, yönetim alanı, yönetim planı, bağlantı noktası, doğal (tabii) sit, taşınır tabiat varlıkları, sokak sağlıklaştırma proje ve uygulamaları, etkileşim ve geçiş sahası kavramları tanımlanmaktadır. İkinci bölümde Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarının kapsamı, tespit ve tescili, koruma alanları ile ilgili karar alma yetkisi, hak ve sorumluluklar, onarıma ilişkin yardım ve fonlar, kamulaştırma vb. ile ilgili hükümler düzenlenmiştir. Üçüncü bölümde Korunması Gerekli Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıklarının kapsamı, yönetim ve gözetimi, müzelere alınması, koleksiyonculuk, kültür varlığı ticareti, ticarethane ve depoların kontrolü, haber verme zorunluluğu, yurtdışına çıkarma yasağı, yurtdışından getirme ve kopya çıkarmaya ilişkin hükümler bulunmaktadır. Dördüncü bölümde araştırma, sondaj, kazı ve define aramaya ilişkin izinler, süreler, usuller, bunlara ilişkin yetkilerin devri, müzelere nakil, zararlara ilişkin tazminatlar, yayım hakkı, giderler, korunma ve çevre düzenlemesi, izin yasaklarına ilişkin hükümler yer almaktadır. Beşinci bölümde Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ile Koruma Bölge Kurulları’nın kuruluş, görev, yetki ve çalışma şekilleri, üyelerin nitelikleri, huzur hakları, üyeliğin sona ermesi, kurullar ile ilgili yönetmelikler hakkında hükümler düzenlenmiştir. Altıncı bölümde kültür varlıklarını bulanlara verilecek ikramiyeler, usulsüzlük durumları ve bunlara ilişkin ceza durumları ile ilgili hükümler bulunmaktadır. Yedinci bölümde ise kanunun yürürlüğe girmesi ile yürürlükten kaldırılan kanunlara, ek ve geçici maddelere yer verilmiştir.