Kırsal Alan

Kavram

Kırsal alanı tanımlama kaygısı, kırsal alanın kırsal kalkınma politikalarının odak noktası olmasından kaynaklanmaktadır. Bu bağlamda literatürde kırsal alan, yönetsel yapı, nüfus kriteri, sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi, nüfus yoğunluğu kriterleri üzerinden ve kentsel alanın zıddı olarak tanımlanmaktadır. Tanımlar, bu kriterlerden biri üzerinden yapılabileceği gibi birden fazla kriter aynı anda da kullanılabilmektedir. Uluslararası örgütler açısından Dünya Bankası (DB), İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ile Avrupa Birliği'nin (AB), kırsal kalkınma politikası geliştirme gereğince kırsal alan tanımı yapan kuruluşlardır. DB 1980’li yıllarda kırsal alanı, tarım politikaları aracılığıyla kalkındırılacak bir mekan olarak tanımlarken, OECD kırsal alanı 1988 yılından itibaren daha bütüncül bir bakış açısı ile ele almıştır. 2000’li yıllardan sonra ise DB kırsal alana yönelik olarak, OECD ve AB ile aynı doğrultuda çok aktörlü ve çok sektörlü bir bakış açısı geliştirmiştir. OECD çok aktörlü ve çok sektörlü bu bakış açısını, kırsal alanı nüfus yoğunluğu kriteri üzerinden tanımlamasıyla yansıtmaktadır. Bu tanımlamayı iki aşamalı olarak gerçekleştiren OECD öncelikle belediye gibi yerel yönetimleri sınıflandırır, daha sonra da bölgeleri üç kategori içinde inceler. Buna göre yerel yönetimlerin nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 150 kişinin altındaysa bu alanlar kırsal alandır. İkinci aşamadaki sınıflandırmada ise bölgeler kırsallığı baskın bölge, kırsal bölge ve kentselliği baskın bölge olarak kategorize edilir. Kırsallığı baskın bölge (predominantly rural), kilometrekare başına 150’den az kişinin yani nüfusun yüzde 50’den fazlasının kırsal alanda yaşadığı bölgedir. Kırsal bölge (significantly rural), nüfusunun yüzde 15-50 arası kırsal birimlerde yaşayan bölgedir. Kentselliği baskın bölge (predominantly urbanised) ise nüfusunun yüzde 15’inden azı kırsal birimlerde yaşayan mekândır. Görüldüğü gibi, OECD, kırsal alanı tanımlamada, “nüfus yoğunluğu” kriterini kullanmaktadır. Bunun nedeni nüfus yoğunluğu kriterinin hem mekânı hem de üzerinde yaşayan insanı yansıtması ve nüfus büyüklüğü üzerinden yapılacak bir sınıflandırmanın mekânların büyüklük farklılıklarından doğacak olumsuzlukları ortadan kaldıracak olmasıdır.

Türkiye açısından ise kırsal alan tanımlanırken, farklı amaçlarla, nüfus yoğunluğu kriteri hariç bu kriterlerin hepsinin kullanıldığı görülmektedir. 2000 tarihli genel nüfus sayımına göre yönetsel yapı olarak kırsal alan, köy ve belde nüfusunu, kentsel alan ise il ve ilçe merkezlerini ifade etmektedir. Bununla birlikte, 1982 tarihli Kent Eşiği Araştırması, bir yerin kent olabilmesi için o yerin yapısal gelişmişlik ve örgütlenme düzeyinin yeterli alt nüfus sınırını 20 bin olarak kabul etmiştir. Dolayısıyla bu araştırmayla 20 bin nüfusun altında bir nüfusa sahip olan yerleşim alanları kırsal alan olarak kabul edilmiştir. Sekiz ve Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma planlarında da Kent Eşiği Araştırması’nda tespit edilen 20000 nüfus sınırının altında kalan yerlerin kırsal alan olduğu kabulü üzerinden politika geliştirilmiştir. Bu doğrultuda, yönetsel statü açısından kabul edilen il ve ilçe merkezlerinin kentsel alan olması yönündeki tespit, daha sonraları boşluğa düşmüş ve 20 bin nüfus eşik değerinin kır-kent ayrımında belirleyici sayı olarak kabulü, pek çok ilçeyi de kırsal alan olarak değerlendirilir hale getirmiştir. Nitekim Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi’nde (2007-2013) il, ilçe merkezleri ile belde ve köyler, nüfusu 20 bin ’den düşük olması halinde kırsal alan olarak kabul edilmiştir. Yönetsel statü ve nüfus kriteri yanı sıra kırsal alanı tanımlamada kullanılan temel kriterlerden bir diğeri de bu alanlarda belirleyici olan ekonomik yapıdır. Bu kriter çerçevesinde kırsal alan, üretim etkinlikleri tarıma dayalı olan kırsal nüfusun yaşadığı ve çalıştığı alandır. Bütün bu kriterler çerçevesinde Türkiye açısından genel bir kırsal alan tanımı yapılacak olursa nüfusu 20 bin ’in altında olan, ağırlıklı ekonomik faaliyeti tarım olan, sosyoekonomik özellikleri açısından kent olmayan il ve alt yönetsel kademeler kırsal alandır.

Yararlanılan Kaynaklar

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2014). Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (2014-2020), Ankara; OECD (1988). New Trends in Rural Policy Making. Paris: OECD Publication; OECD (1994). Creating Rural Indicators for Shaping Territorial Policy. Paris: OECD Publication.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Kayıkcı, S. (2009). Türkiye’de Kırsal Alan Yönetimi. İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı Yayınları.