Peynir, süt proteini (kazein) peynir mayası ile pıhtılaştırılması ve bu pıhtıdan peynir suyunun ayrılmasıyla elde edilen fermente bir üründür. Çoğunlukla  inek sütünden yapılan peynir, manda, keçi ve koyun sütünden de elde edilmektedir. Peynir, zengin bir kalsiyum, protein, fosfor, sodyum ve doymuş yağ kaynağıdır.

Peynir sözcüğü Türkçeye; Farsça sütten yapılmış manasına gelen panīr kelimesinden geçmiştir. Peynirin Mezopotamya’da yerleşik hayata geçilmesi ve hayvanların evcilleştirilmesi ile üretilmeye başlandığı, buradan tüm dünyaya yayıldığı tahmin edilmektedir. Mezopotamya'da bulunan tapınaklarda MÖ 7000-10 000’li yıllara ait yazıtlarda ve resimlerde peynirin üretimini gösteren figürler bulunmaktadır.

Peynirin çeşitliliği; hayvan ırkı, üretim yöntemi, kullanılan sütün içeriğinde bulunan protein, yağ ve bakteri düzeyine göre farklılık göstermektedir. Anadolu’da yirmi beşten fazla yöresel ve bölgesel peynir çeşidi bulunmaktadır.  Peynir üretiminde kullanılan yedi farklı yöntem bulunmaktadır. Birinci yöntem Rennet ile mayalama yöntemi; çok az miktarda kültür ve büyük oranda rennet enzimi kullanılır. Laktik asit ile ön asitlendirme işlemi yapılmadığı için peynirin asitlik derecesi düşük olur. Hellim, Beyaz peynir ve çeşitli İtalyan peynirleri bu şekilde üretilir. İkinci yöntem Doğrudan Asitlendirmede; asit ilavesiyle süt pıhtılaştırılmaktadır. Cottage, Quark ve Krem peyniri bu yöntemle üretilir. Isı/Asit Kombinasyonu ile daha az asitlendirici eklemek için süt çok yüksek sıcaklıklara çıkartılır. Bu yöntem sayesinde peynir altı suyu telemede kalarak peynir erime özelliğini yitirir. Kızartılabilen ve ızgara yapılabilen peynir türleri bu şekilde üretilir. Yumuşak ve Olgun Peynir Üretim yönteminde rennet ile mayalama öncesi kullanılan laktik asit kültürlerinin yüksek miktarda olması sağlanır. Feta, Camembert ve Brie peynirleri bu yöntemle üretilir. Teleme Yıkama yöntemi ile mayalama işleminden sonra peynir altı suyu süzülür, yerine temiz su eklenir. Bu sayede laktoz telemeden ayrılır. Gouda, Edam ve Oka peynirleri örnek verilebilir. Düşük Sıcaklık yöntemi ile düşük nem oranı yakalamak için teleme haşlanır ya da fermentasyon süreci desteklenebilir. Böylece presleme ve süzme işlemleri daha etkili bir şekilde gerçekleşir. Kaşar ve mozzarella üretimi bu yöntemle yapılır. Yüksek Sıcaklık yönteminde telemeye yüksek sıcaklık uygulanarak düşük düzeyde asit gelişimi sağlanır. Romano, Parmesan ve Emmental bu şekilde üretilir. 

Son yıllarda üretimi azalan Hanak Tel Peyniri; Kuzey Doğu Anadolu’nun Türkmen köylerinde yapılmaktadır. Görüntüsü nedeniyle yörede “tel”, “iplik” ve “kadayıf ” gibi isimlerle de anılmaktadır. Yağsız süt tercih edildiğinden genellikle inek sütünden yapılmaktadır. Tel peynirin yapılışı; yağı ve kaymağından arındırılmış yirmi beş kilogram sütten iki kilogram peynir üretmek için; bir gün bekletilmiş süt ile taze süt eşit oranda karıştırılarak pişirilir. Kaynatılmış süte maya eklenerek teleme olana kadar karıştırılır. Telem hamur yumağı şeklini alana kadar yoğurul çember haline getirilerek her bir teli 0,22 -1,6 mm gelene kadar üst üste katlanarak uzatılır. Peynirin kolay uzaması için uzatma sırasında ılık peynir altı suyuna sürekli batırılır. Bu işlemin sonunda yemeye hazır hale gelmiş olur. Parlak görünümlü, açık sarı renkli bir peynir cinsidir. 

Ardahan Ticaret ve Sanayi Odası tarafından Türk Patent ve Marka Kurumu'na yapılan başvuru neticesinde 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 08.04.2020 tarihinden itibaren korunmak üzere 25.03.2024 tarihinde tescil edilmiştir.