Halıcılık

Kavram

Çözgü ipliklerinin üzerine çeşitli düğüm teknikleri kullanılarak desenler oluşturulmasıyla meydana gelen havlı dokumalara denilmektedir. Halı sanatının tarihçesine bakıldığında ilk örneklerine MÖ V. ve III. yüzyıllarda rastlanmıştır. 1947-49 tarihlerinde Rus Arkeolog C.I. Rudenko tarafından yapılan kazılar sonucunda Altay Dağı eteklerinde Pazırık Kurganı’nda bulunan ilk halı, halıcılık sanatı bakımından büyük bir öneme sahip oldu. Pazırık halısı adıyla bilinen bu halıda 36 bin ilmek bulunmaktadır. İpekten dokunan halı üzerinde birçok motif bulunması bakımından önemlidir. Bugün Leningrad Hermitage Müzesi’nde sergilenmektedir. Pazırık halısı dışında yapılan kazılarda başka kurganlarda da halı örnekleri bulundu. O dönemde halıların hem duvar örtüsü hem de yer yaygısı olarak kullanıldığı bilinmektedir.

Türkler’de halıcılık Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı döneminde gelişimine devam etti. Selçuklu döneminde halı sanatı 1071’de Türklerin Anadolu’ya gelmesi ile birlikte gelişimini sürdürdü. Anadolu Selçuklu döneminden günümüze ulaşan 22 halı örneği müzelerde sergilenmektedir. Camilerde kullanılmak için dokunan halılarda figür kullanılmadığı görülmektedir. Selçuklu dönemi halılarında genellikle kırmızı ve mavi tonlarının daha fazla kullanıldığı bilinmektedir. Beylikler dönemi halılarına baktığımızda figürlü halılar ön plana çıktı, bu halılar Hayvan figürlü halılar olarak adlandırılmıştır. Osmanlı dönemi halılarına bakıldığında bu dönemde saray için dokunan ipek halılar ön plana çıktı. Osmanlı döneminde padişahların sosyal statü simgesi olarak ipek halılar kullanıldığı bilinmektedir. Bu halılar yer yaygısı olarak kullanımının yanı sıra çadırların duvarlarını süslemek amacıyla da kullanıldığı görülmektedir. Halılarda genellikle kırmızı, mavi, yeşil tonları ve sarı renkler kullanıldı. Osmanlı dönemi halılarında desenlerde genellikle bitkisel motifler tercih edildi. Osmanlı döneminde halı dokumaya çok önem verildiği, yurtdışından sanatçılar getirildiği Türk sanatçılar ile birlikte bir atölyede çalışıldığı Ehli Hiref defterlerindeki kayıtlarda yazılı olarak bulunmaktadır. Halıcılık yüzyıllar boyunca varlığını sürdürdü, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde bölgelere özgü desenler de dokundu. Bu sayede halı dokumalar bölgelere göre isimlendirildi. Bunlardan bazıları şunlardır; Gördes, Milas, Kula ve Uşak halısı gibi isimlerle bilinmektedir. Halıcılık sanatı eski önemini günümüzde yitirdi; halı dokumaya devam eden bölgeler ve şehirler azaldı. Bu şehirlerde yapılan dokumaları görmek için turistler ve araştırmacılar bu bölgeleri ziyaret etmektedirler.

Yararlanılan Kaynaklar

Yetkin, Ş. (1991). Türk Halı Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.