Boncuklu Tarla yerleşimi, Ilısu Barajı’na da ismini veren Mardin'in Dargeçit Kazası’na bağlı olan Ilısu Mahallesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Boncuklu Tarla, Ilısu Barajı kapağı bölgesinin üç kilometre güney-batısında, Dicle Irmağı’nın yaklaşık iki kilometre batısında ve Nevala Maherk deresinin güneyinde bulunmaktadır. Boncuklu Tarla, kazılar için özel statüsünü 2021 senesinde Cumhurbaşkanlığı kararıyla kazanarak ‘Geleceğe Miras Projesi’ne dahil edilmiştir.

Yukarı Dicle Havzası içerinde yer alan Boncuklu Tarla örenyeri, Mardin tarihi ve arkeolojisi için önemli bir yere sahiptir. Yapılan kurtarma ve arkeolojik kazılar sonucunda hem Mardin’in Prehistorik tarihi hakkında hem de Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem kültürü önemli bilgiler elde edilmiştir. Örenyerinde 2012, 2017 ve 2019 yılında yapılan arkeolojik kazılarda bölgenin Geç Epipaleolitik dönemden Geç çanak-çömleksiz neolitik dönemin sonuna kadar (MÖ XI. ile sekizinci bin arasında) sürekli bir yerleşmenin olduğu tespit edilmiştir.

Ilısu Barajı Hidroelektrik Santrali (HES) projesi inşaat sahası içerisinde yer alan kültür varlıklarının belgelenmesi ve kurtarılmasına yönelik çalışmalar kapsamında yapılan yüzey araştırmalarında Boncuklu Tarla’nın prehistorik dönem bir yerleşim yeri olduğunun tespiti ilk kez 2008’de yapılmıştır. Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Tuba Ökse Ilısu Barajı etkileşim sahası bölgesinde içerisinde yer alan Boncuklu Tarla’nın Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönemi (PPN) temsil eden bir yerleşim yeri olarak nitelendirilmiştir. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi öğretim üyeleri Prof. Dr. Harun Taşkıran ve Prof. Dr. Metin Kartal, Ilısu Baraj Gövdesi Alanı Yüzey Araştırması kapsamında yaptıkları yüzey araştırması sırasında Boncuklu Tarla yerleşim yerinde prehistorik döneme ait buluntular tespit etmişlerdir. Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında Mardin Müze Müdürlüğünce 2012 yılında başlatılan arkeolojik kazı Epipaleolitik dönemden Geç Çanak-Çömleksiz Neolitik dönem B evresine kadar geçen süreci içeren tabakalar tespit edilmiştir. 2012, 2017 ve 2019 yılında Boncuklu Tarla’da gerçekleştirilen kurtarma kazıları Mardin Müze Müdürlüğü başkanlığında ve Mardin Artuklu Üniversitesi Arkeoloji Bölümünden Doç. Dr. Ergül Kodaş’ın bilimsel danışmanlığında yürütülmüştür.

Takriben ikibuçuk hektarlık bir alana yayılmış olan Boncuklu Tarla kazı alanında, Geç Epipaleolitik dönemden Neolitik Çağ'a kadar uzanan döneme ait birçok buluntu gün yüzüne çıkmıştır. Kazılarda Epi-Paleolitik dönemin avcı toplayıcı topluluklarının yerleşik hayata geçiş aşamalarına dair önemli bilgiler elde edilmiştir. Avcı toplayıcılıktan üretici topluma doğru evrimi, tahılların (buğdayın, arpanın) ve küçükbaş hayvanların  (keçi ve koyunun) evcilleştirilmesi süreci üzerine önemli bilgiler vermektedir.

Kazılarda, Neolitik döneme ait 11 bin 300 yıllık olduğu tahmin edilen mabet ve taş temelli ve taş duvar örgülü konutlar gün yüzüne çıkarılmıştır. Sertleştirilmiş kil ile düzeltilmiş konutların tabanlarının altına, 69 adet mezar gün yüzüne çıkarılmıştır. Hocer vaziyette (dizleri karınlarına çekik ana rahmindeki biçimde) gömülmüş 118 kişiye ait olduğu belirlenen bu mezarlarda 200.000’den fazla boncuktan oluşan takı ve yontma taş alet ve silahlar bulunmuştur. Boncuklu Tarla yerleşiminde ele geçirilen bu materyallerin büyük bir kısmı klorit, serpantin, kireçtaşı, kumtaşı, obsidyen, kemik, bakır, fosfat, malakit ve değişik çay taşları kullanılarak yapılan boncuklar ve kolye uçları gibi kişisel süs eşyalarıdır. Sayıca daha az olan bazı nesneler küpe ve dudak labretleri olarak tanımlanmıştır. Boğa, yaban keçisi,  geyik, leopar, akrep, ve yılan gibi figürünler ile kemer ve tokaları, kemik kakmalı süs eşyaları, düğme, küpe takılar bulunmuştur.