XX. Yüzyıl Mimarlık Mirası

Kavram Mimarlık

Mimari koruma alanı binalar aracılığıyla kültürü koruyan bilimsel bir uğraşıdır. Anıt, tek yapı, binalar grubu, sokak dokusu ve kente uzanan bir kapsamdadır. Kültürün, içerdiği tüm unsurlarla korunması gerekliliği ve XX. yüzyılın geri döndürülemez kayıplara yol açması miras değeri atfedilecek kültürel olguların çeşitliliğini artırmaktadır. DOCOMOMO’nun çalışmaları XX. yüzyıl mimarlık ürünlerinin kültür mirası olarak değerlendirilmesini hızlandırmıştır.

XX. yüzyıl ifadesi, bir çağın adından ziyade XVIII. yüzyıl ortalarından başlayan Sanayi Devrimi ve sosyokültürel ve sosyoekonomik dönüştürücü sonuçlar yaratan modernleşme sürecine atıfla şemsiye bir kavramdır. Her ülkenin farklı modernleşme seyri ve hızı olmasından kaynaklı modernitenin mimari mirası, modern hareketin mirası, modern mimarlığın mirası, Türkiye’ye referansla Cumhuriyet dönemi mimarlık mirası, yakın geçmiş mimarlık mirası olarak da kavramsallaştırılabilmektedir. Geleneksele ve süslemeye olan karşıtlığı; uluslararası karakterde oluşu; teknolojik imkanların yüksek ve büyük mekan oluşturabilmesine izin vermesi ve mekanın işlev doğrultusunda şekillendirilmesi esasındaki modern mimarlık XX. yüzyıla egemen olan mimari dildir.

XX. yüzyıl, iki Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkileri, dönüştürücü teknolojik gelişmeler, nüfus artışı, çevre problemleri, küreselleşme ve Sanayi Devrimi’nin farklı evreleri ile tasvir edilmektedir. Türkiye için, XVIII. yüzyılda başlayan modernizasyon girişimlerinin sonuçlarının alındığı ve 1923’te yeni ve modern bir Türk Devletinin kurulduğu çağdır. Yeni kurumlarla birlikte gereksinilen yeni binalar nicelik ve nitelik açısından mimarlığı etkiledi.

XX. yüzyıldaki teknolojik gelişmeler önceki dönemlerden farklı olarak toplu konut, üniversite kampüsü, havalimanı ve planlı başkent gibi geniş yerleşkeler ile gökdelen gibi yüksek binaların yapılabilmesine imkân tanıdı ancak erken örnekleri zamanla eskimeye yüz tuttu ve yıkımlara konu oldu. Dolayısıyla korunmaları gerekliliği ortaya çıktı.

Binalar sahip oldukları değerleri nedeniyle korunmaktadır. Diğer yüzyıl binalarının kültür varlığı olarak otomatik kabulünü sağlayan eskilik değeri modern mimarinin miras olarak kabulünde kesin rolünü kaybetti, ilklik (öncü olma) ve yenilik değerleri ayırdedici ölçütler olarak ortaya çıktı.

Avustralya Sidney Opera Binası ve Brezilya’nın başkenti Brasilia UNESCO Dünya Miras Listesi’nde de yer alan modern miras örnekleridir. Ulusal ölçekte ise Ankara’da bulunan erken Cumhuriyet dönemi kamu binaları kültür varlığı olarak tescillenmişlerdir. Ankara Türk Tarih Kurumu Binası 1950 sonrasına tarihlenen ve yasal statüyle korunan çok az sayıdaki binadan biridir.

Yararlanılan Kaynaklar

Elmas, N. (2005) Türkiye’de Yirminci Yüzyıl Mimarlık Mirasının Korunması Hakkında Bir İnceleme: Ankara Örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

www.docomomo-tr.org: Docomomo, Modern Hareket Binalarının, Sitelerinin ve Mahallelerinin Korunması ve Belgelenmesi anlamındaki İngilizce kelimelerin ilk iki harfleri kullanılarak oluşturulan bir kısaltma olup 1990larda Hollanda’da ortaya çıkmış uluslararası sivil bir inisiyatiftir. Türkiye XX. yüzyıl mimari mirası farkındalık ve belgeleme çalışmaları DOCOMOMO Türkiye çalışma grubu liderliğinde 2002 yılından bu yana sürdürülmektedir; 1923-1938 Arasındaki Türkiye Mimarlığı İçin bkz