1923-1950 yılları arası dönemin dünyanın gergin siyasal konjonktürü ve İkinci Dünya Savaşı, turizm hareketlerinin dünya genelinde sönük geçmesine neden olduğu gibi, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti de içte ve dışta çözümlemesi gereken siyasal, toplumsal ve ekonomik sorunlara odaklandı. Bundan dolayı Türkiye’de Demokrat Parti dönemine kadar turizm alanında çok ciddi adımlar atılmadığını belirtmek mümkündür.

Bununla birlikte Türkiye’de turizmle ilgili olarak tek parti döneminden çok partili döneme uzanan süreçte birbirini tamamlayan bir yasal mevzuat oluşturulmaya çalışıldı. Mayıs 1934’te yürürlüğe giren İktisad Vekâleti Teşkilât ve Vazifeleri Hakkında Kanun’a göre; propaganda ve turizm üzerinde durulması ve 1939’da Ticaret Bakanlığı bünyesinde tanıtma ve turizm işleriyle ilgili bir müdürlük oluşturulması ilk düzenlemeler hazırlandı. Mayıs 1940’ta kurulan Matbuat Umum Müdürlüğü’nün 1943’te Basın Yayın Genel Müdürlüğü’ne dönüştürülerek bünyesine Turizm Müdürlüğü yerleştirilmesi ile Basın Yayın Genel Müdürlüğü’nün, 28.05.1949’ta Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü ismini alarak müdürlük bünyesinde Turizm Dairesi kurulması, 1940’lı yıllarda turizm ile ilgili olarak öne çıkan önemli gelişmelerdir.

30.03.1950’de yürürlüğe konan Turizm Müesseselerini Teşvik Kanunu; hangi işletmelerin turizm müessesesi olarak kabul edileceği, teşvikten hangi işletmelerin yararlanacağı, teşviklerden yararlanma koşulları ve turizm işletmelerinin denetlenmesine ilişkin ilkeleri düzenlemektedir. Bundan dolayı kanun, Türkiye’de turizmin geliştirilmesi ve teşvik edilmesi amacıyla çıkarılan ilk yasal düzenleme olarak kabul edilmektedir.

Cumhuriyet Halk Partisi iktidarının son dönemindeki turizm sektörünü canlandırmaya yönelik faaliyetler, 14.05.1950 genel seçimiyle iktidara gelen Demokrat Parti döneminde de devam etti. DP’nin bu çerçevedeki ilk önemli düzenlemesi 22.05.1953’te yürürlüğe konan Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu’dur. DP’nin liberal söyleminin bir yansıması olarak da değerlendirebileceğimiz kanunun öne çıkan kısımları; turizm yatırımlarının 10 yıl süreyle vergi indiriminden yararlanmalarının sağlanması ve İller Bankası’nın Turizm Endüstrisi Teşvik Fonu isimli bir kredi kaynağı oluşturmasının öngörülmesidir. Ancak teşvik yasalarının uygulanabilmesi konusunda en önemli sorunu, teşvik edilecek yatırımlara verilecek kredilerin kaynağı oluşturdu. Bu nedenle 10 milyon TL sermayeli Türkiye Turizm Bankası kuruldu.

Turizm Endüstrini Teşvik Kanunu’nun 36. maddesine göre Devlet Bakanlığı tarafından hazırlanarak 27.09.1955’te yürürlüğe konan Turizm İşbirliği Nizamnamesi, yukarıda aktarılan teşvik girişimlerinden sağlıklı sonuçlar elde etme amacının bir yansımasıdır. Yedi bölümden ve 48 maddeden oluşan nizamnamenin konu başlıkları şu şekildedir: Birinci bölüm, Umumi Esaslar; ikinci bölüm, Turizm ve Turizm Endüstrisine Hazırlık Çalışmaları; üçüncü bölüm, Tıbbi Turizm; dördüncü bölüm, Sosyal Turizm, Gençlik ve Talebe Turizmi; beşinci bölüm, Turizm Meslek Öğretimi ve Turizm Terbiyesi; altıncı bölüm, Enformasyon İşleri, Reklam ve Propaganda; yedinci bölüm, Çeşitli Hükümler.

Nizamnamede ana tema; turizm ve turizm sektörünün gelişimini sağlamak için kamu kuruluşlarının, belediyelerin, iktisadi devlet teşekküllerinin ve özel yasalarla kurulmuş olan teşekküllerin Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü (BAYTUR) ile yapacakları işbirliğinin esaslarını belirlemek olarak tespit edilmektedir.

İşbirliğinin mahiyeti ise şu şekilde belirlenmektedir: “İşbirliği uzuvlarının turizm ve turizm endüstrisi ile ilgili hususlarda yapacakları işbirliği, bunların kanun nizamnamelere uygun düşen vazife ve faaliyetlerinden istifade edilerek turizmin inkişafına ve turizm endüstrinin kurulup kalkındırılmasına müteveccih müşterek faaliyetlerdir”.

Nizamnameye göre BAYTUR ile işbirliği içinde olması öngörülen ortaklar; bakanlıklar, il özel idareleri, belediyeler, Emniyet Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Karayolları Genel Müdürlüğü, Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü, Posta, Telgraf ve Telefon İşletmesi, Devlet Demiryolları İşletmesi, Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı, Merkez Bankası, Emlak Kredi Bankası, Etibank, Sümerbank, Ziraat Bankası, Etibank, İller Bankası, Vakıflar Bankası ve Denizcilik Bankası gibi kurum ve kuruluşlardır.

BAYTUR ile muhatap teşekküller arasındaki işbirliği konularının bir kısmı şu şekildedir: Reklam ve propaganda; yolların yapımı, ıslahı, bakımı, toplu taşıma araçlarının iyileştirilmesi; turistik konaklama tesislerinin kurulması, mevcut tesislerin ıslah edilmesi; müzelerin, tarihi ve arkeolojik eserlerin, anıtların tabiat güzelliklerinin korunması ve bakımlarının yapılması; çeşitli sportif tesislerin kurulması; termal tesislerin kurulması; turizm personelinin yetiştirilmesi.

Nizamnamenin ikinci bölümde işbirliği uzuvlarının turizm sektörünü geliştirmeye dönük faaliyetleri üzerinde durulmaktadır. Yaptırılacak turizm tesisleri ve bu tesislerle ilgili imar planları, turistik tesislerin inşaat malzemelerinin temin edilmesi, BAYTUR’un işbirliği uzuvlarından teknik personel temin edebilmesi yönünde kolaylıklar sağlanması, turizm sektörüne yönelecek olan yabancı sermayenin bilgilendirilmesi, ulaştırma ile ilgili gerekli önlemlerin alınması, turizm müesseselerinin işçi ihtiyaçlarının karşılanması çerçevesinde işbirliğinin genişletilmesi vb. konular üzerinde durulmaktadır.

Üçüncü bölümde; tıbbi turizmin geliştirilmesi amacıyla şifalı su kaynaklarının tespit edilmesine yönelik jeolojik araştırmalar yapılması öngörülmektedir.

Dördüncü bölümde; sosyal turizm kapsamında iç ve dış gençlik turizminin geliştirilmesi amacıyla sportif tesislerin ve gençlik otellerinin kurulması, gençlere hitap edecek kamp alanlarının belirlenmesi ve avcılık tesisleri kurulması planlanmaktadır.

Nizamnamenin beşinci bölümünde; turizm sektöründe istihdam edilmesi planlanan idareci, muhasebeci, garson, komi, aşçı, tercüman ve rehber gibi personelin yetişmesi amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı’nın meslek okulları açması üzerinde durulmaktadır. Ayrıca yüksek öğretim kurumlarında turizmle ilgili konferanslar düzenlenmesi kararlaştırıldığı gibi, turizm sektöründe görevlendirilecek olan personelin staj yapmak ve bilgi ile görgülerini artırmak amacıyla yurtdışına gönderilmesi gerektiği ifade edilmektedir. Bunların yanı sıra polis okullarında turizm derslerine yer verilmesi ve polislerin turizm hakkında bilgilendirilmesi, belediye zabıta memurlarının turizm işlerinde görevlendirilmek üzere yetiştirilmesi ve turistik yerlerde görev alacak sağlık personelinin yetiştirilmesi kararlaştırılmıştır.

Altıncı bölümde ise turizm tanıtım işleri ele alınmaktadır. Buna göre ulaştırma işbirliği uzuvları, BAYTUR’un yurtiçinde ve yurtdışında belirlemiş olduğu yerlerde bürolar açarak Türkiye’nin reklamını ve propagandasını yapacaktır. Bu çerçevede BAYTUR tarafından hazırlanmış olan reklam ve propaganda materyallerinden yararlanılması öngörülmektedir. Ayrıca BAYTUR’un gerekli görmesi halinde belirlenmiş olan yerleşim yerlerinde belediyeler tarafından resepsiyon ve enformasyon işleriyle ilgilenmek üzere turizm büroları açılması gerektiği üzerinde durulmaktadır.