Turistik bir seyahat yapma isteği bulunan ve bu isteğini gerçekleştirebilecek hem gelire hem de boş zamana sahip olan insanların miktarına turizm talebi adı verilmektedir. Turistik talep tahminlemesi ise turizm talebine hangi faktörlerin, ne yönde ve derecede etki ettiğini bilimsel yöntemler kullanarak belirlemeye yönelik istatistikler analizlerdir. Bu analizler sayesinde turistlerin karar alma süreçleri bilimsel yöntemlerle ortaya konulmaya çalışılır.

Turistik talep tahminlemesinin yaklaşık yarım asırlık bir tarihi vardır. İkinci Dünya Savaşı sonrası uluslararası turizmin oldukça hızlı büyüme kaydetmesi, araştırmacıların dikkatini turistik talep tahminlemesine yöneltti. Bu alanda yapılan çalışmalar ilk olarak 1961 yılında Guthrie tarafından, sonrasında ise Gerakis (1965) ve Gray (1966) tarafından gerçekleştirildi.

Turistlerin ziyaret ettikleri ülke “i” ve geldikleri ülke “j” alt indisleri ile temsil edilirse, jenerik formda bir turizm talep fonksiyonu aşağıdaki gibi gösterilebilmektedir:

Yukarıdaki fonksiyonda, Tij, j’nci ülkeden gelen turistin i’nci ülkedeki turizm talebini göstermektedir. Toplam turizm talebini temsil etmek amacıyla literatürde en yaygın kullanılan gösterge giriş/çıkış yapan turist sayısıdır. Bunun haricinde toplam turizm talebini turist başına ortalama harcama, turizm gelirleri veya turistlerin geceleme sayısı ile temsil eden çalışmalar da mevcuttur. (1) numaralı fonksiyonda turizm talebini açıklamak amacıyla kullanılan değişkenlerden Ft, ev sahibi ülkedeki turistik mal ve hizmetlerin fiyatını; Fi, rakip turizm destinasyonlarındaki turistik mal ve hizmetlerin fiyatını; Yj, turistlerin geldikleri ülkedeki gelir düzeylerini ve son olarak Mij ise i’nci ülkeyi tanıtmak amacıyla j’nci ülkede yapılan tanıtım harcamalarını temsil etmektedir.

(1) numaralı fonksiyonda turizm talebini açıklamak amacıyla yer verilen bağımsız (açıklayıcı) değişkenler dar manada ele alınmıştır. Bu değişkenlere ilave olarak döviz kurları, terör olayları, turistlerin geldikleri ülke ile ziyaret ettikleri ülke arasındaki uzaklık gibi değişkenler de eklenebilir. İlave olarak, 2008 ekonomik krizi veya 2020 Olimpiyat Oyunları gibi tek seferlik olayların turizm talebi üzerindeki etkisi de kukla değişkenler kullanılarak araştırılabilir. Tahminleme yapılan döneme veya ülkeye bağlı olarak turizm talebi üzerinde etkili olduğu düşünülen başka değişkenler de eklenebilir.

Turistik talep tahminlemesinde en yaygın kullanılan fonksiyonel form, üssel fonksiyondur. (1) numaralı eşitlikte gösterilen talep fonksiyonu üssel formda aşağıdaki gibi gösterilebilir:

Üssel fonksiyondaki eşitliğin her iki tarafının logaritması alınarak değişkenler arasında lineer bir ilişki elde edilir:

Burada α0 = ln A ve eij = ln uij şeklinde ifade edilmiştir. Yukarıdaki eşitlikte α0 modelin sabit terimini, α1, α2, α3, α4 katsayıları ve eij ise turizm talebini etkileyen ancak modelde yer verilmeyen değişkenlerin etkisini yansıtan hata terimini temsil etmektedir.

Üssel talep fonksiyonunun popülaritesinin altındaki bir neden fonksiyonun teorik beklentilerini karşılama ve istatistiksel anlamlılık açısından oldukça iyi sonuç vermesidir. Diğer bir neden ise, elde edilen katsayıların doğrudan turizm talep esnekliği olarak yorumlanabilmesidir. Diğer bir deyişle, elde edilen α katsayısı -diğer değişkenler sabitken- ilgili değişkende yüzde 1’lik bir artış sonucu turizm talebinin yüzde kaç artacağını veya azalacağını gösterecektir.

Turistik talep tahminlemesi yapılarak elde edilecek esneklik katsayıları turizm sektörüne yönelik planlama ve doğru fiyatlama stratejileri açısından büyük önem taşımaktadır. Turizm talebinin fiyat esnekliğinin birden küçük olması (α1<1) durumunda, turizm fiyatlarındaki bir artış sonucu turizm talebi fiyattaki artışa kıyasla daha az azalacaktır. Bunun nedeni ise, her ne kadar turizm fiyatlarındaki artış sonucu turizm talebi düşse de fiyattaki artışın oransal olarak talepteki azalmadan daha büyük olması turizm gelirlerini artıracaktır. Tersine, turizm talebinin fiyat esnekliğinin birden büyük olması (α1>1) durumunda, turizm fiyatlarındaki bir artış sonucu turizm talebi oransal olarak daha fazla azalacak ve dolayısıyla turizm gelirleri azalacaktır.

Turizm talebinin ikame fiyat esnekliğinin pozitif bir değer (α2>0) alması, başka turizm destinasyonlarındaki turistik mal ve hizmetlerin fiyatlarının artması sonucu evsahibi ülkeye olan turizm talebinde artışa işaret edecektir. Bu durumda iki turizm noktası arasında bir ikame ilişkisi yani rekabet vardır. Örneğin, turistler bir A ülkesini B ülkesine (veya tam tersi) tercih etmektedirler. A ve B ülkelerinin turizm sektörleri ne kadar yakın ikame iseler, turizm talebinin ikame fiyat esnekliği o kadar büyük olur. Tersine, turizm talebinin ikame fiyat esnekliğinin negatif bir değer (α2<0) alması ise, iki turizm noktası arasında tamamlayıcılık ilişkisine işaret edecektir. Örneğin, turistler A ülkesine turistik seyahatlerinin ardından B ülkesini de ziyaret ediyorlardır. Böyle bir durumda, ortak turizm politikaları her iki destinasyondaki turizm talebini talebi artıracaktır.

Turistlerin gelirleri (Yj) açısından değerlendirme yapılacak olursa, turizm talebinin gelir esnekliğinin birden büyük olması durumunda (α4>1) turistlerin gelirlerinde bir artış durumunda turizm talepleri gelirlerine kıyasla daha fazla artacaktır. Turizm talebinin lüks bir mal olarak değerlendirilebileceği böyle bir durumda turistlerin gelecekteki muhtemel gelir düzeyleri dikkatle incelenmelidir.

Son olarak, tanıtım harcamasının talep esnekliğinin sıfır veya sıfıra yakın olması yapılan (α4=0) tanıtım harcamalarının turizm talebini artırıcı herhangi bir etkisi olmadığını yani tanıtım faaliyetlerinin sonuç vermediğini gösterecektir. Bu esneklik katsayısının bir olması durumunda (α4=1) yapılan tanıtım harcamaları nispetinde turizm talebinin arttığını; birden büyük olması durumunda ise turizm talebinin oransal olarak yapılan tanıtım harcamalarından daha fazla arttığı anlamına gelecektir. Katsayının birden büyük olması ise (α4>1), tanıtım harcamalarında yapılacak yüzde 1’lik bir artışın turizm talebini yüzde 1’den daha fazla artıracağı anlamına gelmektedir; yani, yapılan tanıtım harcamasına kıyasla turizm talebi daha fazla artacaktır.

Ekonometrik tekniklerdeki ilerlemeler sayesinde günümüzde oldukça gelişmiş ve karmaşık turistik talep tahminlemesi yapılabilmektedir. Türkiye’nin turistik talep tahminlemesi ile ilgili son dönemde yapılmış bazı çalışmaları için yararlanılan kaynaklara bakılabilir.