Türbeler Müzesi

DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS MÜZE Kamu Müzesi Etnografya Müzesi Türbe

Etimolojik olarak toprak (turāb) kelimesiyle ilişkili olan türbeler, İslam mimarisi kapsamında yapı ve tezyinatıyla çeşitlilik gösteren anıt mezarlardır. Türbelerin önemli ziyaret mekanları arasında yer alması zaman içerisinde türbelerin farklı işlevlerle değerlendirilmesine neden olmuştur. Cumhuriyetin ilanı sonrası türbelerin ziyaret, bakım ve idarelerinin düzenlenmesi hususunda kanun nezdinde birtakım değişiklikler gerçekleştirilmiştir. 1925 yılında yayımlanan tekke ve zaviyelerle ilgili kanun ile türbeler kapatılmış ardından kapanan türbelerin akıbeti hakkında ihtiyaç doğrultusunda yeni düzenlemelere gidilmiştir. İstanbul’da mevcut türbeler başlangıçta İstanbul Arkeoloji Müzeler Müdürlüğü'ne bağlanmış, daha sonra 1940 yılında Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü inisiyatifine bırakılmıştır. 1966 yılında Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü’nden ayrılan türbeler önce bağımsız bir müdürlük halinde dört yıl süreyle yönetilmiş sonrasında Türk ve İslam Eserleri Müze Müdürlüğü'ne bağlı hale getirilmiştir. 15 Şubat 1978 tarihinde ise müstakil bir kurum olarak İstanbul Türbeler Müzesi Müdürlüğü adı altında Kültür ve Turizm Bakanlığı çatısı altında teşkilatlanmıştır. Günümüzde İstanbul’da bulunan 400 civarında türbenin 122’si bu kuruma bağlıdır.

Türbeler Müzesi Müdürlüğü’nün idari binası kurulduğu tarihten 2018 yılına kadar I. Ahmet Türbesi’nin müştemilatında hizmet vermiştir. Bu tarihten sonra da Gülhane Parkı içerisinde bulunan binasına taşınmıştır. Envanterine kayıtlı altı binin üzerindeki taşınabilir eserin bir kısmı kendisine bağlı türbelerde sergilenirken önemli bir bölümü de daha önce idare binasının bulunduğu Sultanahmet’teki türbenin batısında yer alan Dârülkurrâ’da depo edilmiştir. Türbelere dağıtılmış eserlerin bir kısmı halılar, örtüler, şamdanlar, hat levhaları gibi dekorasyon malzemelerinden, bir bölümü el yazması Kur’an örneklerinden, bir diğer kısmı padişah kaftanları, derviş çeyizi olarak nitelenen hırka, külah kemer gibi şahsi eşyalardan, kalan kısım ise kutsallık atfedilen sakal-ı şerif, kadem-i şerif gibi Hz. Peygamber ile ilişkilendirilen emanetlerden müteşekkildir. Türbeler Müzesi Müdürlüğü’ne bağlı türbelerin çoğu, bulundukları dönemin önde gelen mimarları tarafından inşa edilmiştir. Bu türbeler arasında, Fatih Sultan Mehmed, Yavuz Sultan Selim, Kanunî Sultan Süleyman, I. Ahmed ve  II. Mahmud gibi padişah türbeleri; Ebu Şeybe el-Hudrî ile Eyüp Sultan gibi sahâbe kabirleri; Hatice Turhan, Nakşidil Valide Sultan ve  Mihrişah gibi Osmanlı hanedanına mensup valide sultan türbeleri; Aziz Mahmud Hüdâyî, Yahyâ Efendi, Merkez Efendi gibi kendi dönemlerinin tasavvuf büyüklerine ait türbeler; Sokullu Mehmed Paşa, Köprülü Mehmed Paşa, Piyale Paşa, Gazi Osman Paşa gibi Osmanlı paşalarının türbeleri yer almaktadır.

Müdürlüğe bağlı 122 türbenin 53’ü ziyarete açıktır. Ziyaret gün ve saatleri değişkenlik göstermektedir. Fatih Sultan Mehmed, Yavuz Sultan Selim, Aziz Mahmud Hüdâyî gibi türbeler haftanın her günü açıkken diğer türbeler Pazartesi günleri ziyarete kapalıdır.  

Referanslar

Cengiz, H. (2010). İstanbul müzeleri literatürü, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8(16): 277–332.; İstanbul Türbeler Müzesi, https://www.turkishmuseums.com/museum/detail/22338-istanbul-turbeler-muzesi/22338/1, (Erişim tarihi 01.05.2025); Nişancı, S. (2024). Türkiye’de müzeciliğin gelişiminde İstanbul Türbeler Müzesi örneğinde türbelerin yerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Saz S. (2022). ‘Türbeler. İçinde; Zorlu, Ö. vd. (Editörler), Turist Rehberi ve Rehber Adayları için Anadolu’da Türk İslam Dönemi Mimari Yapılar (ss. 639-652). Ankara: Paradigma Akademi.

Konuyla ilgili diğer maddeler için bkz.: