Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde yer almaktadır. 1927 yılından itibaren, uzun bir süre Tekel Deposu olarak kullanılan bina, 2012 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yenileme geçirmiş ve 2013 yılında Taksiyarhis Anıt Müzesi adıyla Balıkesir Kuva-yi Milliye Müzesi’ne bağlı bir birim olarak hizmete ve ziyarete açıldı.

Ayvalık ilçesinin ilk kilisesi olan Taksiyarhis’in, XV. yüzyılda küçük bir kilise olarak inşa edildiği düşünülmektedir. Kilisenin ikinci yapım dönemi, güney bahçe girişinin üzerindeki 1753 tarihli kitabe ile üç kubbeli iki katlı bazilika planlı yapıya ait verilere dayandırılabilir. Üçüncü dönem yapım bilgileri ise, batı kapısı üzerindeki yazıttan görüleceği gibi, 05. 05. 1844’te Midillili Kalfa Yannis tarafından yaptırıldığı belirtilmektedir.

Taksiyarhis Anıt Müzesi, üç nefli bir kilisedir ve üç ana giriş kapısı vardır. Dikdörtgen planlı ve duvarları sıvalı iç mekân, çift sıra halindeki kübik kaideli ve kompozit başlıklı altışar yivli sütuna atılmış boylamasına yuvarlak kemerlerle üç nefe ayrılmıştır. Doğu ve batı duvarlarında, pencereler arasına gömme sütunlar; batı duvarında ise, kapılar arasına yuvarlak kemerli birer niş bulunuyor. Daha geniş tutulmuş olan orta nef sivri tonozla örtülü olup; kemerleri arasındaki alçı kartuşlarda havari tasvirleri ve sivri tonozun ortasında Hz. İsa’nın figürü yer alıyor. Naosla (sahın) bemayı (apsisin önündeki kutsal platform) ayıran sıvalı tuğladan İkonastasiste, ortada ve eksene simetrik birer giriş görülüyor. İkonostasisin üst bölümündeki küçük yuvarlak kemerler içinde, Hazreti İsa’nın yaşam öyküsünün anlatıldığı mermer ikonlar, mermer kabartmalar ve altın süslemelere yer veriliyor. Kuzeydeki boyalı ambonun (vaazın verildiği ve birkaç basamak ile çıkınlan bölüm) korkuluklarında da Hz.İsa’nın yaşamından sahneler ve İncil yazarlarının tasvirleri görülüyor.

Taksiyarhis Anıt Müzesi, Balıkesir ilinin Ayvalık ilçesinin merkezinde yer alan bir müze olup, ilçenin Rumlar tarafından inşa edilen ilk kilisesidir. Tek kubbeli, bazilika tipinde, dikdörtgen olan kilisede “Neo Klasik” mimari üslubu benimsenmiştir. Kitabesine göre kilisenin üç ayrı dönemde inşa edildiği düşünülmektedir. Birinci dönem kilisenin XV. yüzyılda küçük bir kilise olarak inşa edildiği, ikinci dönem 1753 yılında kilisenin büyütüldüğü ve üçüncü dönem ise 1844 yılında kilisenin yeniden inşa edildiği dönemdir.

Dış mimarisi oldukça sade ve taş bir görünüme sahip olan kilisenin içi son derece etkileyicidir. Kilisenin ilk görüşte dikkat çeken kısmı girişindeki sütunlardır, içi ise rengârenk freskler, altın renkteki oyma, işleme ve süslemelerden oluşmaktadır. Kilisenin içi oldukça aydınlıktır. Kilise; mimari özellikleri, içteki mermer işçiliği, dini konuları içeren tavan süslemeleri, İsa’nın doğumundan ölümüne kadar anlatan resimleri, balık derisi üzerine yapılmış azize portreleri ile görülmeye değerdir. Kilisede, azizlerin ve meleklerin ikonları, Meryem’e müjde, Hz. Adem ile Havva’nın yasak elmayı yemeleri resmedilmiştir. Kilise ayrıca, Hz. İsa’nın gökyüzüne yükselişi, vaftizi, çarmıha gerilişi, kutsal yemek, ölümden sonra dirilişi gibi birçok konu ile ilgili görsel ziyafet sunar.

Kilise, 1927 yılından itibaren uzun süre tekel deposu olarak kullanıldıktan sonra 2012 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore ettirilmiş ve 2013 yılında “Taksiyarhis Anıt Müzesi” adıyla hizmete açılmıştır. Müze, Balıkesir Kuvayi Milliye Müzesi Müdürlüğüne bağlı bir birim olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

Taksiyarhis Anıt Müzesi, Ayvalık merkezde, denizden 300 metre içeride, Saatli Caminin 100 metre kuzeyinde yer almaktadır. Tabela yönlendirmeleri yeterli durumdadır. Müzeye, şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım sağlanabilmektedir. Müzeye giriş ücretli olup, Müzekart ile ücretsiz giriş yapılabilir. Pazartesi günleri kapalı olan müze yaz döneminde 09.00-19.00, kış döneminde ise 08.30-17.30 saatleri arasında ziyarete açıktır.