Sultan II. Abdülhamid’in 25. Cülus Hediyeleri Sergisi

Etkinlik Sergi

(İstanbul, 17 Eylül – 17 Ekim 2014)

Cülus, Osmanlı padişahlarının tahta çıkışlarında dağıttıkları bahşişe denirdi. Cülus geleneğini, ilk kez Yıldırım Bayezid başlatmış; Fatih Sultan Mehmed tarafından kanun haline getirilmiştir. Fatih’ten sonra tahta çıkan padişahlar, geleneksel hâle gelen görkemli cülus törenleri düzenlemişlerdir. Cülus töreni için Eyüp Sultan Camii arkasındaki cülus yolu kullanılır ve Padişah, tarihi yolda kılıç kuşanıp ata binerdi. Sultan Abdülaziz’in 1876’da tahttan indirilmesinden sonra yerine geçen V. Murad’ın sağlık sorunları nedeniyle hal’edilmesi üzerine, 30. 08. 1876 Çarşamba günü Topkapı Sarayı Kubbealtı’nda toplanan Vükela Heyeti tarafından 31. 08. 1876 Perşembe günü Padişah ilan edilen Sultan Abdülhamid, 07. 09. 1876 tarihinde, cülus töreniyle kılıç kuşandı. Yeni Padişah için cülus töreni kadar biat töreni de önemliydi. Bu kapsamda Sultan Abdülhamid Han için Topkapı Sarayı Hırka-i Saadet Dairesi’nde biat töreni düzenlendi. Ancak törene katılacak olanların listesi kalabalık olduğu için törenin devamı Dolmabahçe’de yapıldı. II. Abdülhamid’in diğer padişahlardan farklı olarak cülus töreninde ilk kez gayrimüslim cemaat önderleri, banka yöneticileri ile yerli ve yabancı bankerler de bulundu. Sultan Abdülhamid Han’ın padişahlığı boyunca cülus yıldönümlerinde, Büyük Mabeyn Köşkü’nde merasim yapılırdı. Sultan, gelen tebrikleri burada kabul eder; gece boyunca da eğlenceler tertiplenir ve kutlamalar devam ederdi. Sultan II. Abdülhamid’in 25. cülus yıldönümü kutlamaları çerçevesinde, Sultana dünyanın dört bir yanından heyetler gelmiş ve hediyeler ile mektuplar gönderilmiştir. Söz konusu hediyeler arasında, kapak tepeliği II. Abdülhamid’in büstü şeklinde yapılmış vazo, Hamidiye Camii Anahtarı, Telgraf Direği Modeli, III. Ahmet Çeşmesi Maketi, Murassa Abanoz Baston ve Padişah Portrelerinin yer aldığı 32 adet fincan gibi eserler en dikkat çekenleri olarak öne çıkmaktadır. Sultan Abdülhamid’e 25. cülus yıldönümünde gönderilen hediyeleri konu olan ve Sultan II. Abdülhamid’in 25. Cülus Hediyeleri adını taşıyan sergi, 17 Eylül–17. 10. 2014 tarihleri arasında, Yıldız Sarayı Kaskat Köşkü’nde düzenlendi. Sergide Yıldız Sarayı ile Topkapı Sarayı Müzesi’ne ait toplam 49 adet eserden oluşan hediyeler ilk kez bir arada teşhir edildi. Yıldız Sarayı sergiye ev sahipliği yaparken, sarayın Hasbahçe kısmında yer alan ve XIX. yüzyılın sonunda Avrupa başkentlerinde yayılan Art Nouveau akımıyla inşa edilen Kaskat Köşkü ise, tek katlı bir yapı olup ilk kez bu sergi vesilesiyle ziyarete açıldı. Dünyada geniş yankı uyandıran Sultan Abdülhamid Han’ın 25. yıl cülus törenleri; aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin gücü ve ihtişamını temsil ediyordu ve tören vesilesiyle dünya kamuoyuna sunulmuştu. Bu nedenle söz konusu törenin görkemini konu alan sergide Sultana hediye edilen eserler ilk kez bir arada teşhir edildi. Sultan II. Abdülhamid’in 25. Cülus Hediyeleri başlıklı sergide, Sultan Abdülhamid’in camekâna konulmuş kıyafetleri ve marangoz tezgâhı ile sergi için hazırlanan katalog da yer almaktadır. Sergiye konan eserler ve özellikleri ise şunlardır: Hintli Müslümanlarının II. Abdülhamid’e gönderdiği abanoz ağacından mamul 104 santimetre uzunluğundaki Rus yapımı murassa baston; hâlihazırda Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonu’nda yer almaktadır. Bastonun dokuz santimetre uzunluğundaki sapının üzerinde etrafı 12 adet küçük pırlantayla çevrilmiş büyük bir pırlanta bulunmaktadır. Başlığın etrafında ise ayrıca 18 tane daha pırlanta vardır. Bastonun yapımında St. Petersburg şehri ile George Seppain usta damgaları göze çarpmaktadır. Bastonla birlikte Hintli Müslümanlarının Sultana gönderdiği cülus tebrik nameleri de yan yana durmaktadır. Bir diğer parça olan Şahi Top Modeli, ağız çapı 91,5 uzunluğu ise 103 santimetre olan metal döküm bir toptur. Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’un fethinde kullandığı toptan model alınarak hazırlanan top, Yıldız Sarayı Koleksiyonu’na aittir. Burgu şeklinde birbirine geçmeli iki parçadan oluşan topun gövdesinin üzeri bantlarla ayrılmış ve her parçanın başında ve sonunda kasnaklar bulunmaktadır. Yüksekliği almış altı eni ise 60 santimetre olan ahşap üzerine sedef süslemeleriyle yapılmış III. Ahmed Çeşmesi’nin maketi ise, kare bir kaide üzerine oturtulmuştur. 1729 yılında Topkapı Sarayı Bab-ı Hümayûn Kapısı önünde inşa edilen III. Ahmed Çeşmesi’nin modeli olan maket, Yıldız Sarayı Müzesi Koleksiyonu’na aittir. Malzemesi ahşap olmakla birlikte her cephesi gümüş, sedef ve fildişi kaplamalıdır. Çeşmenin oturduğu kaidesi ise sedef mozaikle kaplıdır. Maketin ortasında minyatür muslukları olan çeşmeler ile çatısında alemli bir ana kubbe etrafında dört küçük kubbe yer almaktadır. Çeşme kitabesinde; Tarihi Sultan Ahmedin cari zeban-ı lüleden aç besmeleyi iç suyu, Han Ahmed’e eyle dua yazısı bulunmaktadır. III. Ahmed Çeşmesi maketi, Sandıkçı Başı Hasan tarafından yapılarak, Sultana hediye edilmiştir. Ermeni Patriği Mağakya tarafından hediye edilen Dikilitaş maketi, Sultanahmet Meydanı’nda dikili olan ve Mısır’dan getirilen obeliskin minyatürüdür. Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonu’na ait maket, gümüşten yapılmış ve 70 santimetre yüksekliğindedir. Maketin üzerinde, Mısır yazısı olan hiyeroglif, Grekçe ve Latince yazılarının yanı sıra Bizans İmparatorluğu döneminde Hipodrom’da yapılan şölenleri gösteren kabartma resimler işlenmiştir. Sultan Abdülaziz’in şehzadesi Yusuf İzzeddin Efendi tarafından takdim edilen 1879 yapımı Fransız işi tuvalet masası, yüksekliği 75 çapı ise 50 santimetre olup Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonu’nda yer almaktadır. Masa üç ayaklı ve gümüşten imal edilmiştir. Ayaklar alttan bir kuşak ile birleştirilmiş ve masaya iki çekmece ilave edilmiştir. Masanın ikinci çekmecesinde kişisel bakım aletleri bulunmakta ve oyma tekniğiyle yapılıp rumi motiflerle süslenmiştir. Yıldız Çini Fabrika-i Hümayunu’nda (Yıldız Çini Fabrikası) yapılmış 32 adet kahve fincanı ise, Osman Gazi’den başlayarak Sultan Abdülaziz’e kadar 32 Osmanlı padişahının portresinin yer aldığı ve aslen Yıldız Sarayı Müzesi Koleksiyonu’na ait olan eserdir. Bunlardan başka Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonu’na ait şehzade resimli bir vazo ve bir vapur maketi ile Yıldız Sarayız Koleksiyonu’ndan altın kaplama bir gondol da sergide yer aldı. Yıldız Sarayı Kaskat Köşkü’nde düzenlenen sergi, Osmanlı Devleti’nin gücünü ve ihtişamını simgeleyen ve aynı zamanda kendi dönemlerinin estetik anlayışını yansıtan tarihi eserlerdir.

Yararlanılan Kaynaklar

Karahan Uslu, Z. (2014). Sultan II. Abdülhamid’in 25. Cülus Hediyeleri. (Sergi Kataloğu). İstanbul: Yıldız Sarayı Vakfı; Oğuz, A. ve Aydek, B. (2014). Sultan II. Abdülhamid’in 25. Cülûs Hediyeleri (Sergi Kataloğu). Metinler: Vahdettin Engin, Savaş S. Barkçın vd., İstanbul: Yıldız Sarayı Vakfı; Sayılır B. (2017). Tebrîknâme-i Millî: Sultan II. Abdülhamid’in 25. Cülûs Yıldönümü. (Sultan Abdülhamid Han’ın Vefatının 100. Yılı Anısına). İstanbul: Üsküdar Belediyesi; https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-106709/sultan-ii-abdulhamidin-25-culus-hediyeleri-sergisi-bugu-.html, (Erişim tarihi: 20.12.2019); https://ismek.ist/blog/icerik.aspx?p=40, (Erişim tarihi: 20.12.2019).

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Karahan Uslu, Z. (2014). Sultan II. Abdülhamid’in 25. Cülus Hediyeleri. Sergi Kataloğu. İstanbul: Yıldız Sarayı Vakfı.