-
2025
Şekerin su içerisinde erimesiyle elde edilen yoğun kıvamlı karışıma şurup, daha inceltilmiş olanına ise şerbet denir. Tek başına ya da çeşitli bileşenlerle sunulmaktadır. Sulandıktan sonra oluşan karışım şekerli sudan farklılık göstermemektedir. Bu tür karışımlar, şeker şurubu ya da şeker şerbeti olarak da adlandırılmaktadır. Başka bir ifadeyle farklı bitkiler, çiçekler, meyveler, kökler, kabuklar ya da tohumlardan elde edilen ve şeker eklenerek yapılan karışık sıvıların inceltilmiş hali şerbet olarak bilinmektedir. Anadolu Selçuklu Devleti, Beylikler ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde çeşitli meyve ve ballardan hazırlanan şuruplar yaygın olarak tüketilmekteydi. Bu içeceklerden biri de “sirkencübin” olarak ifade edilen şerbettir.
Sirkencübin, Farsça'daki "sirke" (sirke) ve "encubin" (bal) kelimelerinin birleşiminden gelmektedir. Sirkencübin veya sirkengübin olarak farklı adlandırılabilen bu şerbet, Mesnevi de “Kahır, sirkedir, lütuf da bala benzer. Sirkengübinin temeli, bu ikisidir” şeklinde açıklanmıştır. Batı dilinde ise “oxymel” olarak da bilinmektedir. Mevlevi dergâhlarında en değerli ve anlamlı içeceklerden biri, sirke ve balla hazırlanan “sirkencübin” şerbetidir. Mevlâna Celaleddin Rumi, Mesnevi-i Manevi ve Divan-ı Kebir isimli eserlerinde bu içecekten söz etmektedir.
Sirkencübin Şerbetini yapmak için öncelikle beş su bardağı suya beş yemek kaşığı bal ile beş yemek kaşığı üzüm sirkesi (isteğe bağlı olarak elma sirkesi de kullanılabilir) ilave edilir. Bal tamamen çözüne kadar karışım güzelce karıştırılır. Hazırlanan şerbet, buzdolabında soğutulup ardından soğuk bir şekilde servis edilir. İsteyenler, şerbete birkaç dal taze nane, bir çubuk tarçın veya ince dilimlenmiş taze zencefil ekleyerek lezzetlendirebilir. Hem serinletici bir içecek olarak hem de geçmişte şifa için kullanılan bu geleneksel içecek, özellikle yaz mevsiminde ferahlatıcı etkisiyle tercih edilmektedir. Farklı bir şekilde hazırlanan Sirkencübin’de ise 100 ml elma sirkesi, bir çubuk tarçın ve iki adet karanfil bir litre musluk suyu ile beş dakika süreyle kaynatılır. Karışım ılıdığında, içerisine 100 gram bal ilave edilip iyice karıştırılır. Bu hazırlanan şurup, ılıkken veya soğukken günde bir bardak olarak içilir (mide sorunları olanların dikkatli tüketmesi gerekmektedir).
Sirkencübin Şerbeti, sade haliyle içilebildiği gibi çeşitli baharatlarla zenginleştirilerek de tüketilebilir. Bu içecek, antik zamanlardan beri hem besleyici hem de şifa verici bir özellik taşımaktadır. Hipokrat, bu şerbeti ağrı dindirici olarak tavsiye etmişken, Romalı doktor Dioscorides, epilepsi ve yüksek ateşin tedavisinde yararlarını belirtmiştir. Galen mide rahatsızlıklarının tedavisinde, Antik Yunan tabibi Soranus gebeliği önlemede, Bizans hekimi Paulus Aeginata ise astım tedavisinde sirkencübini önermiştir. Zamanla bu şerbetin hem Doğu hem de Batı tıbbında astım, mesane ve mide problemleri, tüberküloz, diş rahatsızlıkları, ağız kokusu, safra sorunları, karın ağrıları, humma ve sinir hastalıkları tedavisinde kullanıldığı belgelenmiştir.
Sirkencübin Şerbeti, Mevlevi mutfağında önemli bir yer tutmaktadır. Her öğünde yemeğe bu şerbetle başlamak Mevlevi geleneklerindendir. Sirkencübinin Mevlevi geleneğinde açken içildiğinde tokluk hissi verdiği, tokken içildiğinde ise sindirimi kolaylaştırdığı belirtilmektedir. Selçuklu döneminde Mevlevilik tarikatının toplumsal ve kültürel yaşam üzerindeki yansımaları dikkate değerdir. Bu zaman diliminde şerbet sunumu Mevlevi dergâhlarında yapılan ibadetlerin öncesinde ve sonrasında önemli bir gelenek haline gelmiştir. Farklı ülkelerden gelen dervişlerin katıldığı sohbetler sonrasında da şerbet ikram edilmesi, bu içeceğin toplumsal etkileşimdeki önemini ortaya koymaktadır.
Referanslar
Aydın, F. (2023). Şairin mutfağından şerbet çeşitleri, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1): 69-91. https://doi.org/10.56671/hafizadergisi.1296088; Güleç, H. ve Sarper, F. (2022). Honey as a functional food; its culinary status, Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 10(8): 1426-1433. https://doi.org/10.24925/turjaf.v10i8.1426-1433.5163; Güneş, E., Baldık, S., Okumuş, M. İ., Emiralioğlu, A. ve Madenci, A. B. (2025). Geleneksel şerbetlerin restoranlarda kullanımı, Gastroia: Journal of Gastronomy And Travel Research, 9(1): 1-13. https://doi.org/10.32958/gastoria.1426426; Sarıoğlan, M. ve Cevizkaya, G. (2016). Türk mutfak kültürü: şerbetler, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(14): 237-250. https://dergipark.org.tr; Yıkmış, S., Özpancar, N., Bozkır, Ç. ve Çöl, B. G. (2020). Functional sirkencubin syrup with purple basil; bioactive properties, organoleptic acceptability, and possible effects on blood pressure, Food Science and Technology, 40, 550-557. https://doi.org/10.1590/fst.34819