İstanbul’un Sarıyer ilçesinde Boğaziçi bölgesinde bulunmaktadır. Hisar, günümüzde müze ve açık hava tiyatrosu olarak kullanılmaktadır. Rumeli Hisarı, İstanbul’un fethedilmesinden önce Fatih Sultan Mehmet tarafından 1452 yılında inşa ettirildi. İnşası yaklaşık dört ayda tamamlandı. Hisarın yapılmasının temel nedeni ise İstanbul’un kuşatılması sırasında boğazın kuzeyinden gelebilecek saldırıları ve yardımları önleyebilmektir.

Boğaz’ın en dar (780 metre) noktasında, Bebek’le Baltalimanı arasındaki bir burun üzerinde ve Anadolu Hisarı’nın karşısında yer alan bu ünlü kale Osmanlı tarihlerinde Kulle-i Cedid (Yeni Kule), Yenice Hisar, Boğazkesen Hisarı, Nîk Hisar (Güzel Kale) adlarıyla geçer. Bizans tarihçisi Dukas ise burayı Başkesen Kalesi olarak adlandırmıştır.

Ortaçağ’ın bu en büyük ve en güçlü kalesi, fetihten sonra stratejik önemini kaybetmiş ve devlet hapishanesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Hisar, 1509 yılında yaşanan depremde ve XVII. yüzyılın ortalarında çıkan bir yangında zarar gördü. Osmanlı döneminde son olarak Sultan III. Selim zamanında (1789-1807) tamir edildi daha sonra da kendi haline bırakıldı. Rumeli Hisarı en kapsamlı restorasyonu 1953’te gördü ve ardından müzeye çevrildi. Duvarlar, burçlar, dendanların yıkılan yerleri tamamlandı, bu arada içeride zamanla oluşan mahallenin ahşap evleri ortadan kaldırıldı, orta alandaki caminin yeri bir sahne olarak düzenlendi, karşısındaki yamacın kademelendirilmesiyle seyirciler için oturma yerleri oluşturuldu. Bu tamir sonucunda hisar kurtarılmış olmakla birlikte bir de açık tiyatro eklendi. Kale günümüzde Hisarlar Müzesi’ne bağlı olarak hizmet vermektedir (Hisarlar Müzesi’ne bağlı Yedikule Hisarı ve Anadolu Hisarları henüz ziyarete açık değildir).

Ayrıca hisara restorasyon sırasında eklenen açık tiyatro yapısı sayesinde Rumeli Hisarında çeşitli etkinlikler de düzenlenmektedir. Yıllık İstanbul Sanat Festivali’nde kalenin içi amfitiyatro olarak kullanılmakta ve özellikle yaz aylarında ağırlıklı olarak yerli ve yabancı müzik organizasyonlarına ev sahipliği yapmaktadır.

Otuz dönüm bir alana sahip olan Rumeli Hisarı’nın inşa sürecinde her bölüm bir paşanın denetiminde yapılmıştır. Bu nedenle her bir bölüme denetim eden paşanın ismi verilmiştir. Saruca Paşa ve Halil Paşa kuleleri zeminleriyle birlikte dokuz katlı, Zağanos Paşa Kulesi ise sekiz katlı olarak inşa edilmiştir. Yükseklikleri 22 ila 28 metre arasında değişen üç kuleden Halil Paşa ve Saruca’nın çapları 23,30 metre iken Zağanos Paşa Kulesi 26,70 metre çapa sahiptir. Üç büyük kulenin yanı sıra hisara çeşitli ebatlarda 13 adet burç eklenmiştir.

İnşası için İzmit ve Karadeniz Ereğlisi’nden keresteler, Anadolu’nun değişik yerlerinden getirilen taşlar ve harabe Bizans yapılarından spoliler (devşirme parça taş) kullanılmıştır. Rumeli Hisarı’nın dört asıl (Dağ Kapısı, Dizdar Kapısı, Hisarpeçe Kapısı ve Sel Kapısı) ve bir de tâli kapısı (Mezarlık Kapısı) mevcuttur.

Müzede kapalı sergi salonu veya depo bulunmamaktadır. Bu nedenle savaş topları, top gülleleri, pişmiş toprak, taş eserler, İstanbul’un fethi sırasında kullanılan silahlar ve Haliç’i kapattığı söylenen zincirin bir parçasından oluşan eserler, müze bahçesinde açık teşhir olarak sergilenmektedir.

Rumeli Hisarı, gerek Boğaziçi kültüründe gerekse İstanbul şehir tarihinde özel ve özgün bir yere sahiptir. Rumeli Kalesi, klasik Türk askeri mimarisinin güzel bir örneğidir.