Irak Mutfağı

Gastronomi Dünya Mutfağı

Irak mutfağı, göçebe yaşamına dayanan çok köklü bir geçmişe sahiptir. Göçebe boyları, ekmek ve hurma veya koyun ve deve gibi sadece taşınabilir gıdaları kullanırdı. Babiller, Sümerler, Pers ve Yunan gibi eski uygarlıklardan etkilenen Irak mutfağında İslamiyet ve Arap kültürüyle eski ve yeni lezzetler karışarak kullanılırdı. Ana yiyecekler; buğday, arpa, pirinç, sebze ve hurma ile sınırlıdır. Sebze olarak genellikle patlıcan, bamya, patates, domates, fasulye, barbunya ve mercimek ağırlıklıdır. Et grubunda ise kuzu, koyun, keçi ve sığır eti en çok tercih edilen, tavuk ve balık ardından gelen çeşitlerdir. Irak’ta tavuk canlı olarak alınır. Iraklılar, tavuğu kendileri keserek pişirmeye hazır hâle getirirler. Mezguf (segıf- bir çeşit balık pişirme tekniği), eskisi kadar fazla olmasa da işlek caddelerdeki dükkânlarda sürekli yapılmaktadır. Bu dükkânlarda, hamamlardaki kese taşları gibi geniş, içi topraklı taşlar bulunmakta ve bunların içinde odun ateşi yanmaktadır.

Temizlenmiş ve açılmış balık, oklavadan biraz ince sopa üzerinde, tuğlalarla desteklenerek, balığın yüzeyi ateşe bakacak şekilde dik olarak ağır ağır pişirilmektedir. Kırmızı etin yumuşak kısımları ise genellikle tikka denilen ve Türkiye’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki bazı illerde tike kebabına benzeyen şiş yapımı için kullanılmakta ve közde pişirilmektedir. Kemikli tüm etler büyük tencerelerde uzun süre haşlanarak pişirilmektedir. Bu şekilde pişirilen kemikli etler, tandır ekmeği doğranan tepsiye, pilav üzerine sulu olarak koyulmakta, toplu olarak yenilmektedir. Bu tür yemek sunumuna evlerde tirit, daha fazla kişinin bulunduğu düğün, cenaze gibi merasimlerde ise hibit yenmektedir. Diğer taraftan, kıyma tek seferde iri olarak çekilerek ve kullanım öncesi haşlanmaktadır. Irak mutfağında içecek olarak; ayran, meyve suları, çay, kahve ve gazlı içecekler bulunmaktadır. Çay en fazla tüketilen içecektir. Zeytinyağı, bitki yağları ve saf tereyağı (sadeyağ/sadeleştirilmiş yağ) üretimi yaygındır. Ancak, yemeklerde genellikle katı yağlar kullanılmaktadır. Hür yağ denilen hayvansal yağ, daha lezzetli olduğu için tercih edilmektedir. Sıvı yağlar çok nadir kullanılır ve her yerde bulunmaz.

Her evin bir tandırı vardır ve bu tandırlarda lavaş/tandır ekmeği yapılmaktadır. Tandır ekmeği, etrafı çamurla sıvanmış bir çukurun içinde pişirilmektedir. Tandır ekmeği, yufka gibi bol miktarda hazırlanıp uzun süre saklanabilir. Küçük, ince ve tek kişilik sammun, biraz kalın olanı saç ekmeği, daha ince, büyük ve yuvarlak mada, ince-yuvarlak-geniş yufka denilen ekmek türleri sayıca fazla yapılıp kuru olarak saklanmakta ve gerektiğinde nemlendirilerek tüketilmektedir.

Üç öğün beslenilen bu ülkede bazı ailelerde ikindi sonrası hafif bir yemek geleneği bulunmaktadır. Öğle yemeği en önemli öğünleridir ve öğle yemeğinde tüm aile bir arada bulunmaktadır. Iraklıların kahvaltısında kaymak sevilerek tüketilen gıdadır. Bununla birlikte yoğurt, haşlanmış nohut, bal ve incir reçeli de kahvaltıda tüketilen ürünlerdir. Yumurta, ülkede ucuz olması nedeniyle en uygun kahvaltı malzemesi olarak kabul edilmektedir. Nadir olarak menemen yenilmektedir. Kuru bakla, haşlanarak ve üzerine yeşil yarpuz (kekik gibi bir baharat) serpilerek tüketilir. Peynir, ithal olduğu için pahalıdır ve çok az tüketilmektedir. Öğle yemeklerinde iki ya da üç çeşit yemek bulunur. Ayran sürekli, yoğurt ise nadiren tüketilmektedir. Yemeklerin yanında genellikle turşu servis edilmektedir. Akşam yemekleri, diğer öğünlere göre nispeten hafiftir. Yemekten sonra mutlaka karpuz, kavun, üzüm ya da ayran tüketilmektedir.

Irak halkı konuksever ve ısrarcıdır. Evine gelen misafir, eğer ikramlardan yiyip içmezse, ev sahibi konuğunun kendisine dargın veya kızgın olduğunu düşünmektedir. Sofra düzeni genellikle 20-25 kişilik sofralarda tirit usulü olup, üç veya dört kaptan ortak veya ortaya koyulan servis kaplarından bireysel tabaklarına istedikleri kadar alarak yenmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

Brittin, H. C. (2011). The Food and Culture Around The World Handbook. New Jersey: Prentice Hall; Güllü, M. (2016). Ortadoğu Mutfağı. İçinde; H. Kurgun ve D. B. Özşeker (Editörler), Gastronomi ve Turizm (ss. 233-258). Ankara: Detay Yayıncılık; Jacob, J. ve Ashkenazi, M. (2007). The World Cook Book For Student. ABD: Greenwood Press.

Ayrıntılı bilgi için bakınız

Güllü, M. (2016). Ortadoğu Mutfağı. İçinde; H. Kurgun ve D. B. Özşeker (Editörler), Gastronomi ve Turizm (ss. 233-258). Ankara: Detay Yayıncılık.